segunda-feira, 31 de outubro de 2016

PAZ



Pedes a Paz.
És como o cego que pede azul.
És como o surdo que deseja melodia.
Pede antes que se te abram os olhos e os ouvidos.
Só então,
quando puderes apreciar as cores
e flutuar na música,
poderás vislumbrar
a Paz que paira
acima do som,
 além da luz.
Um dia a terás, quando cessares de tentar possuí-la.
A paz habita o silêncio de todas as cores.


PACO

Vi petas la Pacon.
Vi estas kvazaŭ blindulo petanta bluon.
Vi estas kvazaŭ surdulo deziranta melodion.
Petu prefere, ke al vi malfermiĝu la okuloj kaj la oreloj.
Nur tiam,
kiam vi povos ĝui kolorojn
kaj flosi en muziko,
tiam vi povos duonvidi
la Pacon, kiu ŝvebas
super la sono,
trans la lumo.
Iam vi havos ĝin, kiam vi ĉesos klopodi ĝin posedi.
Paco loĝas en la silento de ĉiuj koloroj.

LÍNGUA, PENSAMENTO, RAZÃO E EMOÇÃO



Pesquisadores da Universidade de Chicago demonstraram recentemente que pensar numa língua estrangeira (melhor dizendo: numa língua que não seja a língua materna) torna o pensamento menos emocional e mais racional. Para tal demonstração, usaram de um estratagema imaginativo: propuseram às pessoas situações de dilemas morais, ora em sua língua materna, ora numa estrangeira, que elas dominassem bem. 
Exemplo: “Você empurraria uma pessoa inocente para a morte, num abismo, se isso significasse salvar outras 50 pessoas inocentes como a primeira?” Pensando em língua materna, 20% responderam “Sim”. Pensando em uma segunda língua, este número cresceu para 50%.
Existem especulações para a diferença. Uma delas é a possibilidade de que o pensamento, em uma segunda língua, por mais fluente que seja a pessoa, demore uma fração de segundo a mais, o que induz a uma fração de reflexão a mais – pendendo a responda para o lado mais racional.
Essa pesquisa é instigante quanto às consequências.
A se esclarecer: existe pensamento sem linguagem? a linguagem seria, ela mesma, um modulador da nossa capacidade de exercer a razão e a emoção?  a capacidade de empatia depende da língua em que se conversa (no caso de um psicoterapeuta que atenda um cliente numa língua estrangeira, por exemplo)? fruir poesia e teatro em língua estrangeira redunda no mesmo teor emotivo? num tribunal internacional, com jurados de várias origens, com línguas maternas diferentes, a argumentação dos advogados de defesa e de acusação provocam o mesmo impacto, dependendo do idioma em que falem?
Caberiam talvez ainda outras perguntas. Mas uma não pode faltar:
Se o idioma influi no conteúdo emocional da mensagem, não seria o caso de haver para toda a humanidade uma segunda língua neutra, a mesma para todos os povos, que igualasse a todos nos contatos internacionais, inclusive quanto às suas emoções?


LINGVO, PENSO, RACIO KAJ EMOCIO

Esploristoj el la Universitato de Chicago elmontris antaŭ nelonge, ke pensado en fremda lingvo (pli klare: en lingvo, kiu ne estas la gepatra lingvo) faras la penson malpli emocia kaj pli racia. Por tia elmontro, ili uzis lertan strategion: ili proponis al homoj situaciojn de moralaj dilemoj, jen en ilia gepatra lingvo, jen en fremda lingvo, kiun ili bone posedas.
Ekzemple: “Ĉu vi puŝus al morto senkulpan homon, en abismon, se tio signifus savon de 50 aliaj senkulpaj homoj?” 20 procentoj el la personoj respondis “Jes”, kiam ili pensis en gepatra lingvo. Tiu kvanto kreskis al 50 procentoj, kiam ili pensis en dua lingvo.
Ekzistas spekulativoj pri tiu diferenco. Unu el ili estas la ebleco, ke la penso en dua lingvo, eĉ se la persono estas tute flua en ĝi, prokrastiĝas dum ero de sekundo, kio kaŭzas iomete pli da pripenso – kaj la respondo turniĝas al pli racia respondo.
Tiu esploro estas pensinstiga koncerne la konsekvencojn.
Necesas klarigi: ĉu ekzistas penso sen lingvo? ĉu la lingvo mem estas ia “modulilo”  de nia kapablo agi racie aŭ emocie? ĉu la kapablo kunsenti (empatio) dependas de la lingvo en kiu oni interparolas (ekzemple en okazo, kiam psikoterapiisto interparolas kun kliento en fremda lingvo)? ĉu ĝuado de poezio kaj teatro en fremda lingvo estigas la saman emocian rezulton?  en internacia juĝsesio, kie sidas juĝantoj de diversaj devenoj, kun malsamaj gepatraj lingvoj, ĉu la argumentado de defendantaj kaj akuzantaj advokatoj kaŭzas la saman impreson, depende de la lingvo, en kiu ili parolas?
Eble indus fari ankoraŭ aliajn demandojn. Sed unu estas nepre necesa:
Se la lingvo influas en la emocian enhavon de mesaĝo, ĉu ne estus oportune, ke la tuta homaro uzu unu saman, duan, neŭtralan lingvon, la saman por ĉiuj popoloj, kiu egaligu ilin ĉiujn okaze de internaciaj kontaktoj, inkluzive koncerne iliajn emociojn?

terça-feira, 18 de outubro de 2016

O MENINO E O MUNDO


As notas de uma canção muito simples, de um pai para seu filho, são bolinhas coloridas a dançar no ar. Quando o pai se ausenta, sem volta prevista, o menino guarda as bolinhas numa caixa, com todo o cuidado. E quando vai para o mundo, em busca do pai e de sua própria vida, o menino conserva o seu tesouro: a canção paterna. Esta talvez seja uma boa chave para apreciar “O Menino e o Mundo”.
            É cinema de animação da  melhor qualidade. Imperdível. Surpreendente. Com traços de simplicidade despojada (o menino não tem senão olhos, na cara redonda, e o olhos expressam tudo), cria uma atmosfera de poesia e sonho, vestida de cor e melancolia. Enfrentar o mundo não é tarefa fácil. A música, os movimentos delicados, o ritmo perfeito e a sutileza do cenário constroem uma narrativa riquíssima que – espantoso ! – prescinde de palavras. Com traços de América Latina, o conto é universal: trata-se do homem diante do destino, e o destino é sempre maior que o homem. Aqui e ali, alusões sóbrias à áspera sociedade consumista que dificulta ainda mais as coisas. Não há como não se comover com a luta de um menino frágil que busca se tornar adulto num mundo imenso, labiríntico e incompreensível. Seu único recurso: o retrato em que aparece junto ao pai e à mãe. É a história de cada um de nós.
            O filme, lançado em 2014, é de autoria do paulista Alê Abreu, e recebeu numerosos prêmios. Foi indicado para o Oscar. Mas não é isso que importa. Importa que ele coloca o gênero – animação – num patamar superior de arte. Confira.


LA KNABO KAJ LA MONDO

            La sonoj de tre simpla kanzoneto, de patro al sia filo, estas sferetoj koloraj dancantaj en la aero. Kiam la patro foriras, sen antaŭvidebla reveno, la knabo enmetas la sferetojn en skatolon, zorgeme. Kaj kiam li ekiras en la mondon, serĉe de la patro kaj de sia propra vivo, la knabo konservas sian trezoron: la patra kanzono. Ĉi tiu eble estas bona ŝlosilo por aprezi “La Knabo kaj la Mondo”.
            Ĝi estas animacia filmo plej altkvalita. Nespitenda. Surpriza. Per strekoj de senornama simpleco (la knabo havas nur okulojn sur la ronda vizaĝo, kaj la okuloj ĉion esprimas), kreiĝas etoso de poezio kaj sonĝo, vestita per koloro kaj melankolio. Alfronti la mondon ne estas facila tasko. La muziko, la delikataj movoj, la perfekta ritmo kaj la subtileco de la scenejo konstruas tre riĉan rakonton, kiu – mirinde! – malbezonas vortojn. Per trajtoj de Sudameriko, la rakonto estas universala: temas pri la homo antaŭ sia destino, kaj la destino estas ĉiam pli granda ol la homo. Jen kaj jen aperas sobraj aludoj al la kruda konsumisma socio, kiu eĉ pli malfaciligas la aferon. Ne eblas ne emociiĝi pro la batalado de malfortika knabo, kiu klopodas fariĝi plenkreska en mondo grandega, labirinta kaj nekomprenebla. Lia sola rimedo: la portreto, sur kiu li staras apud la patro kaj la patrino. Ĝi estas la historio pri ni ĉiuj.
            La aŭtoro de la filmo, lanĉita en la jaro 2014, estas Alê Abreu, kaj ĝi ricevis multenombrajn premiojn. Oni indikis ĝin por la Oskar-premio Sed ne tio gravas. Gravas, ke ĝi metas tiun ĝenron – animacion – sur superan tavolon de arto. Kontrolu.

ENCHE-SE O CÉU DE DOURADO


Por do sol em Ilhabela, out. 2016
Sunsubiro en Belinsulo, okt. 2016


Enche-se o céu de dourado,
a noite já vai chegar.
O barquinho, fatigado,
prepara-se para sonhar.


Kiam la nokto alvenas,
sur ĉiel´ aperas oro.
Barko kaj homo komprenas:
kvietiĝu nun la koro.