milênios depois...

 

 

 

 

Mercêdes Fabiana, grande e culta amiga, me brinda com um volume pequeno e precioso “Da Ilíada”, de Rachel Bespaloff, Editora Âyiné, 2022, tradução (primorosa) de Giovani T. Kurz. Em 6 capítulos e um adendo, a autora traça refinada análise do poema de Homero, que, escrito séculos antes de Cristo, repercutiu nas ideias cristãs, segundo ela. Curiosamente, justapõe ao poderoso poema à obra de Lev Tolstoi. As divindades helênicas, segundo a autora, refletem a incoerência e a insanidade humanas, “perfeitos personagens de comédia”. Assim também os mundanos de “Guerra e Paz”.

Para as minhas necessidades (talvez inconscientes), o segundo capítulo, “Tétis e Achiles” é o ápice do livro. Descreve o amor sublime, generoso e conformado, de deusa, por seu filho semi-deus. Ela, “jovem imortal de belas tranças”, serena e doce; ele, herói selvagem e violento, que escolhe o caminho dramático da guerra e do abismo. Indomável Aquiles, impiedoso e obsessivo, a oscilar entre a luta e o tédio. Somente Tétis, com seu amor trágico pela predestinação, consegue atenuar a alma do filho por meio da ternura:

“Aquiles se inclina diante da ordem dos deuses que lhe é transmitida pela mãe, o indomável é domado, na obediência ele encontra, por um instante, a serenidade que lhe foge.”

Milênios se passam e Homero continua a nos fazer pensar.

 

JARMILOJN POSTE...

 

Mercêdes Fabiana, granda klera amikino, donacis al mi etan, valoran volumon “Pri Iliado”, de Rachel Bespaloff, Eldonejo Âyinê, 2022, traduko (bonega) al la portugala lingvo de Giovani T. Kurz. En 6 ĉapitroj kaj unu aldono, la aŭtorino konstruis rafinitan analizon de la poemo de Homero, kiu estis verkita jarcentojn antaŭ Kristo, kaj influis la kristanajn ideojn, laŭ ŝi. Kurioze, ŝi apudmetis al la potenca poemo la verkon de Lev Tolstoj. La helenaj dioj, laŭ la aŭtorino, reflektas la homajn malkoheron kaj malsanmenson, “perfektaj figuroj de komedio”. Tiel ankaŭ la mondumuloj de “Milito kaj Paco”.

Por miaj bezonoj (eble subkonsciaj), la dua ĉapitro, “Tetis kaj Aĥilo” estas la kulmino de la libro. Ĝi priskribas la altspiritan amon, grandaniman kaj rezignacian, de diino al sia duon-dia filo. Ŝi, “juna senmortulo kun belaj harplektaĵoj”, serena kaj dolĉa; li, sovaĝa, perfortema heroo, kiu elektis la dramecan vojon de milito kaj abismo. Nedresebla Aĥilo, senkompata kaj obseda, kiu oscilas inter lukto kaj enuo. Nur Tetis, per sia amo tragika pro antaŭdestino, sukcesas mildigi la animon de la filo per tenero:

“Aĥilo cedas antaŭ la ordono de la dioj, kiun al li transdonas lia patrino, la nedresebla estas dresita, en obeado li trovas por momento la serenecon, kiu fuĝas de li.”

Pasis jarmiloj, kaj Homero plu pensigas nin.

luto

 

 

PSV set 2022

Luto

manto tênue do tear de uma tecelã muito velha.

Couraça rija,

vago odor de chuva fina

silenciosa litania indecifrável.

Tomo-o nas mãos trêmulas

e o amasso, e fica-me na pele a tinta vil

do pardo papel.

O luto não se amarfanha,

não se rasga,

não se queima.

O luto se sopra,

de mistura com um assobio infantil.

Sai no hálito.

A cor do luto não cabe no negro,

mas no ocre.

Paira, nunca pousa.

Erra vago informe.

 

 

 

funebro

 

Funebro

leĝera mantelo el la teksilo de tre maljuna teksistino.

Malmola kiraso

malpreciza odoro de pluveto

silenta litanio nedeĉifrebla.

Mi prenas ĝin per tremantaj manoj

kaj ĝin ĉifas, kaj restas sur mia haŭto la aĉa inko

de aĉa papero.

Funebron oni ne ĉifas,

ne ŝiras,

ne bruligas.

Funebron oni blovas,

mikse kun infana fajfo.

Ĝi eliras kun la buŝodoro.

La koloro de funebro ne kongruas kun nigro,

sed kun okro.

Ĝi ŝvebas, neniam ripozas.

Erarvagas senforma.

a inquisição e o queijo

 

Minha amiga Lourdes Camelo me presenteou com um livro curiosíssimo, publicado pela primeira vez em 1976 : “O queijo e os vermes”, de André Ginzburg (Companhia de Bolso, 13ª reimpressão). O tema é a exaustiva pesquisa sobre o processo inquisitorial do herege Menocchio, moleiro de Friuli, na Itália do século 16.

A mim sempre pareceu misteriosa a Santa Inquisição. Nunca compreendi bem o fundamento histórico e doutrinário da Igreja durante aquele sombrio período. Este livro me clareou um pouco a ignorância. Não havia doutrina, havia puro e simples obscurantismo. Importava apenas perseguir e punir, com base em teologia impenetrável. E o mais curioso: também os hereges flutuavam em delírios especulativos sobre Deus e as divindades.

Apenas um exemplo das ideias de Menocchio: “(...) tudo era um caos, isto é, terra, ar, água e fogo juntos, e de todo aquele volume em movimento se formou uma massa, do mesmo modo como o queijo é feito de leite, e do qual surgem os vermes, e esses foram os anjos. (...) e entre todos aqueles anjos estava Deus.”   

Aprendi que os interrogatórios inquisitoriais eram apenas trocas de insensatez religiosa. Aliás, não se tratava de religião, mas de grosseiro jogo de poder político.

O ponto mais interessante do livro é a busca incansável das fontes em que Menocchio possa ter buscado suas ideias hereges. Segundo Ginzburg, foi uma mistura de cultura oral e escrita, uma vez que o moleiro – fato decisivo e raro, na época – sabia ler e escrever.  E do modo todo particular como ele lia. O historiador busca nos livros da época os indícios de onde ele pode ter encontrado o fermento para suas ideias transviadas. Estimulado pelos livros, tentava pensar por conta própria, numa busca labiríntica. Eis o grande pecado mortal: tentar pensar por si mesmo.

Ginzburg ressalta que o fenômeno só ocorreu em decorrência da maior de todas as invenções: a imprensa, que colocou livros na mão de um moleiro de alma simples.

Acabou queimado, claro.

 

la inkvizicio kaj la fromaĝo

 

Mia amikino Lourdes Camelo donacis al mi tre kuriozan libron, publkikigitan unuafoje en la jaro 1976: “La fromaĝo kaj la vermoj”, de André Ginzburg (Eldonejo Companhia de Bolso, 13-a represo). La temo estas la senlaca esplorado pri inkvizicia procezo pri la herezulo Menocchio, muelisto en Friuli, en ltalujo, en la 16-a jarcento.
Al mi ĉiam aspektis mistera la Sankta Inkvizicio. Mi neniam bone komprenis la historian kaj doktrinan fundamenton de la Eklezio dum tiu ombra tempo. Ĉi tiu libro iom klarigis mian nescion.  Ne troviĝis doktrino, sed simpla obskuro.  Gravis nur persekuti kaj puni, surbaze de nepenetrebla teologio. Kaj plej kurioze: ankaŭ la herezuloj ŝvebadis en spekulativaj deliroj pri Dio kaj diaĵoj:

Jen unu sola ekzemplo pri la ideoj de Menocchio: “(...) ĉio estis ĥaoso, tio estas, tero, aero, akvo kaj fajro kunaj, kaj el tiu tuta amaso moviĝanta formiĝis maso, same kiel fromaĝo estas farita el lakto, kaj el ĝi ekestas vermoj, kaj tiuj estis la anĝeloj. (...) kaj inter ĉiuj tiuj anĝeloj estis Dio.”

Mi lernis, ke la inkviziciaj demandadoj estis nur interŝanĝo de religia sensencaĵo. Cetere, ne temis pri religio, sed pri kruda ludo de politika potenco. La plej interesa punkto en la libro estas la senlaca serĉado pri la fontoj, kie Menocchio eble trovis siajn herezajn ideojn. Laŭ Ginzburg, tio estis miksaĵo de parola kaj skriba kulturoj, ĉar la muelisto — fakto decida kaj tiutempe malofta  — scipovis legi kaj skribi. Kaj pri la tute aparta maniero, kiel li legis. La historiisto serĉis en la tiutempaj libroj indikojn pri tio, kie li eble trovis la fermenton por siaj devojiĝintaj ideoj. Stimulite de la libroj, li klopodis pensi per si mem, en labirinta irado. Jen la granda mortiga peko: klopodi pensi per si mem.

Ginzburg substrekas, ke tiu fenomeno okazis nur pro la plej granda el ĉiuj inventaĵoj: la presarto, kiu metis librojn en la manojn de simplanima muelisto.

Kompreneble, li estis bruligita.

sabedoria

 

 

 

PSV - jul 2022

 

 

 

Floriu de novo o velho abacateiro.

Há décadas, a cada inverno, ele se veste de dourado sob o céu azul e seco de julho. Milhares de florezinhas amarelas formam uma grande coroa de ouro sobre a folhagem espessa. Espetáculo silencioso e exuberante, que antecede a longa e generosa entrega dos frutos amanteigados.

Com seu tronco espesso e enrugado, o velho abacateiro nada exige. Não espera sequer o nosso olhar de admiração e enlevo. Apenas floriu, mais um ano; apenas frutificará com abundância, mais uma estação.  Pontual e exato. Sereno e altaneiro. Imperturbável.

A cada floração, acode-me pensar em quem o plantou. Alguém que o regou e dele cuidou, durante sua vegetal infância. Não tenho dessa pessoa a menor informação, mas nutro pelo desconhecido a mais profunda gratidão. Também ele deu ao mundo um tesouro, sem nada pedir em troca. 

E ele seguiu o exemplo de seu anônimo pai plantador.

Como é sábio o velho abacateiro!

 

 

saĝeco

 

Denove ekfloris la maljuna avokadarbo.

De jardekoj, ĉiun vintron, ĝi sin vestas per ora koloro sub la blua, seka, julia ĉielo.

Miloj da flavaj floretoj formas grandan oran kronon sur la densa foliaro. Silenta, grandioza spektaklo, kiu antaŭas la longan, grandaniman transdonadon de la buterecaj fruktoj.

Kun sia dika, sulkita trunko, la maljuna avokadarbo nenion postulas. Ĝi ne esperas eĉ nian rigardon de admiro kaj emocio. Ĝi nur ekfloris, unu plian jaron; nur fruktdonos abunde, unu plian sezonon. Akurata kaj preciza. Serena kaj fiera. Neskuebla.

Je ĉiu nova florado, venas al mi la penso pri la homo, kiu ĝin plantis. Kiu ĝin akvumis kaj prizorgis, dum ĝia vegetala infanaĝo. Mi ne havas pri tiu homo eĉ plej etan informon, sed mi nutras pri la nekonato plej profundan dankemon. Ankaŭ li donis al la mondo trezoron, kaj nenion petis redone.

Kaj ĝi sekvis la ekzemplon de sia anonima plantisto-patro.

Kiel saĝa estas la maljuna avokadarbo!

cidades mortas renascem

 

 

 

PSV jul 2022

 

Elas já foram chamadas “cidades mortas”. Silveiras, Areias, São José do Barreiro, Bananal e outras conheceram o fausto e o poder, no final do império;  o ostracismo e a decadência, nas décadas seguintes. Com a mudança das rotas e do jogo econômico, ficaram esquecidas, no “fundo do Vale do Paraíba”. A melancolia tomou conta daquele belo pedaço de Brasil, cheio de história.

Monteiro Lobato morou e trabalhou naquela região, no início do século 20, e descreveu com força trágica as cidades mortas. Enganou-se. Não estavam mortas, estavam adormecidas. Um século depois, estão a renascer, agora revitalizadas por nova riqueza – a de sua cultura e de um povo obstinado que sobreviveu e se multiplicou.

Estive em Areias, no último fim de semana, e pude ver. A cidade está bonita, refeita, bem cuidada e cheia de gente inteligente e sensível. Ouvi palestras e debates sobre o valor histórico daquela região, que o Brasil tem obrigação de preservar e ampliar. Vi gente sábia e bem articulada a falar de arte, de solidariedade, de literatura, de cultura. Fiquei encantado com a Casa de Cultura da cidade, onde ocorreu o evento. Não vi político fazendo campanha eleitoral, mas vi professores e artistas falando da educação, de sua nova visão histórica sobre o renascimento de sua cidade. 

 

 

 PSV jul 2022

Na vizinha São José do Barreiro, era festa. Entre as delícias, bolo de pinhão e uma pequena orquestra de viola caipira, a tocar na praça. Gente do povo, guardando suas tradições.

As cidades mortas estão renascendo. Convém conferir.

 

 

MORTINTAJ URBOJ RENASKIĜAS

 

Oni jam nomis ilin “mortintaj urboj”. Silveiras, Areias, São José do Barreiro, Bananal kaj aliaj urboj, en la ŝtato San-Paŭlo, iam konis riĉecon kaj povon, dum la fino de la brazila imperio; ostracismon kaj dekadencon, dum la sekvintaj jardekoj. Pro la ŝanĝoj en la vojoj kaj ekonomiaj fortoj, ili estis forgesitaj en la “fundo de la Paraíba-Valo”. Melankolio kaptis tiun belan pecon de Brazilo, plenan de historio.

Monteiro Lobato* loĝis kaj laboris en tiu regiono, en la komenco de la 20-a jarcento, kaj priskribis kun tragika forto la mortintajn urbojn. Li eraris. Ili ne estis mortintaj, sed endormiĝintaj. Post unu jarcento, jen ili renaskiĝas, nun revivigataj per novaj riĉaĵoj — sia kulturo kaj ia obstina popolo, kiu postvivis kaj multobliĝis.

Mi vizitis la urbon Areias, dum la  ĵus pasinta semajnfino. La urbo estas bela, reformita, bone zorgata kaj plena de inteligentaj kaj sentemaj homoj. Mi aŭdis prelegojn kaj diskutojn pri la historia valoro de tiu regiono, kiun Brazilo devas konservi kaj plivastigi. Mi vidis saĝajn, lertajn homojn parolantajn pri arto, solidareco, literaturo, kulturo. Mi estis ravita de la Domo de Kulturo de tiu urbo, kie okazis la evento. Mi ne vidis politikistojn farantajn paroladojn kun balota intereso, sed mi vidis instruistojn kaj artistojn, kiuj parolis pri edukado, pri sia nova vidpunkto pri la historio kaj pri la renaskiĝo de sia urbo.
En la najbara urbo São José do Barreiro, okazis festo. Inter la bongustaĵoj, kuko el pinfruktoj kaj eta orkestro de kamparanaj gitaroj, kiu ludis en la centra placo. Popolanoj, gardantaj siajn tradiciojn.
La mortintaj urboj renaskiĝas. Indas interesiĝi.

 

*Monteiro Lobato (1882-1948): fama brazila verkisto, 

kiu naskiĝis en la ŝtato San-Paŭlo.

mar inatingível

 

 

PSV jun 2022

 

 

Minha casa não fica ao pé do mar.

Da janela diviso a poderosa montanha,

a névoa, os pássaros ruidosos, o tímido cão,

 e estremeço pela ausência do fluido mar.

No entanto, o que está longe me sustenta.

O desejo remoto,

a veleidade insustentável,

o verso nunca traçado,

o pensamento exilado,

o som  subterrâneo.

A nostalgia do mar inatingível.

O essencial não fica ao pé de mim.

Também se vive do que não se tem.

 

 

Neatingebla maro

 

Mia hejmo ne staras apud la maro.
Tra la fenestro mi vidas la potencan montaron,

nebulon, bruemajn birdojn, timeman hundon,

kaj mi ektremas pro foresto de la fluida maro.

Tamen, min subtenas tio, kio staras for.

La fora deziro,

la netenebla frivolo,

la neniam verkita verso,

la forpelita penso,

la subtera sono.

La nostalgio de neatingebla maro.

La esenco ne staras apud mi.

Oni vivas ankaŭ el tio, kion oni ne havas.

 

o trato

 

 

 

PSV - jun 2022

 

    A guerra entre Rússia e Ucrânia não é assim uma coisa totalmente insensata. Vê-se em meio à selvageria algum sistema, uma certa organização. Há por exemplo a “regra dos 50 por 50”. Os russos entregam 50 corpos de soldados ucranianos em troca de outros 50 russos. Parece justo.  Compõe-se uma lista cuidadosa, que cada lado pode conferir, para que o trato funcione com confiabilidade. Tudo bem documentado, para que não haja fraude. Finda a troca, prosseguem as bombas, para que se produzam mais corpos, sem os quais não pode haver trato.

    Quanto aos vivos, terão sua vez de serem promovidos a mortos.

    Quanto às centenas de corpos de crianças massacradas, não é  preciso trato. São apenas crianças.  

 

 

interkonsento

 

    La milito inter Rusujo kaj Ukrainujo ne estas entute sensenca afero. Oni vidas, meze de sovaĝaĵoj, ian sistemon, ian organizon. Ekzemple, estas la “regulo 50 kontraŭ 50”. Rusoj transdonas 50 korpojn de ukrainaj soldatoj, interŝanĝe kontraŭ aliaj 50 rusaj. Ŝajnas juste. Oni kunmetas zorge faritan liston, kiun ĉiu flanko povas kontroli, por ke la interkonsento funkciu fidinde. Ĉio bone dokumentita, por eviti fraŭdojn.  Post la interŝanĝo, rekomenciĝas la bomboj, por ke oni produktu pli da korpoj, sen kiuj ne eblas interkonsento.

    Koncerne la vivantojn, ili havos sian vicon esti promociitaj al mortintoj.

    Koncerne la centojn da korpoj de masakritaj infanoj, ne necesas interkonsento. Ili estas nur infanoj.

o que é que houve no céu?

 

 

 

PSV - maio 2022 

    — O que é que houve no céu?

    por que no céu tanta luz?

    — Se você não percebeu,

    não é o Sol que a produz,

 

    ela vem de peito alado

    que um outro peito aninhou,

    e do carinho somado

    muita luz reverberou...

 

 

    — Kio nova en ĉielo?

    kial en ĝi tia brilo?

    — Atentu, ke tia belo

    ne de Suno estas filo,

 

    sed de brusto de birdeto,

    kiu parulon ekamis

    kaj per silenta dueto

    la firmamenton ornamis...