quarta-feira, 3 de julho de 2019

AMÓS OZ E A CURIOSIDADE




“... quando escrevo uma história, uma das coisas que impulsionam esta mão é a curiosidade. Uma curiosidade impossível de satisfazer. Fico tremendamente curioso por entrar na pele das pessoas. E acho que a curiosidade não só é uma condição necessária a todo trabalho intelectual, é também uma qualidade moral. Talvez seja também a dimensão moral da literatura.”
Estas palavras estão numa das primeiras páginas do livro “Do que é feita a maçã”, que contém uma longa e riquíssima conversa entre o israelense Amós Oz e a jornalista Shira Hadad. (Edição da Companhia das Letras, tradução do hebraico por Paulo Geiger.) O homem não foi apenas um grande escritor e pensador; foi também um ativista da causa do entendimento entre israelenses e palestinos. Mas o livro é mais que isso, é sobre a vida, sobre o pensar, sobre o humano.
Vejamos por exemplo a sua inusitada atribuição de moralidade ao impulso da curiosidade. Considerando moral como a aplicação prática daquilo que a ética trata de teorizar, é de fato surpreendente. Durante séculos a educação repressiva localizou a curiosidade muito próximo do pecado: bem aventurados os que não viram, e creram. Suas opostas, a discrição e a reserva, sempre foram muito bem vistas como expressão de adequada postura.
No entanto, como se sabe, o desconhecido é para o homem muito mais vasto do que o sabido. Vedar a busca da imensidão que se ignora equivale pois a olhar para sempre para o fundo da caverna. O surpreendente impulsiona; a obscuridade pede luz; o abismo exige salto. Nada vale mais que a liberdade e a coragem de pensar, nada seduz como o novo, nada fascina como o enigma. E não se está a falar aqui somente da ciência e da tecnologia, em que o progresso tem sido aliás considerável; há que perscrutar o grande oceano do espírito, imenso universo ignoto. Não sem razão as sereias atraíam Ulisses para o fundo do mar. O medo e seus ecos; a raiva, com suas farpas; o ciúme, licor amargoso; a tristeza e sua irmã rival, a alegria; a dúvida, a ambição, a inveja, a mentira, o amor, a morte...
A curiosidade é guia da mente que trilha a floresta. Negá-la seria amputar o desejo e recusar ao homem a vontade de glorificar a vida. Desistir da conquista. Muito triste é o mundo da acomodação repetitiva.
As artes, como a literatura de Amós Oz, têm sido o grande nutriente de quem se interessa pelo valor moral da curiosidade. A arte nos faz vislumbrar, nos revela, abre a cortina.
Eis aí o valor da ousadia de gente como Amós Oz.


AMÓS OZ KAJ SCIVOLEMO

“ ... kiam mi verkas rakonton, unu el la aferoj, kiuj movas ĉi tiun manon estas scivolemo. Ia scivolemo, kiun ne eblas kontentigi. Mi fariĝas treege scivolema eniri la haŭton de la homoj. Kaj mi pensas, ke scivolemo estas ne nur necesa kondiĉo por ĉia intelekta laboro, sed ankaŭ ia morala kvalito. Eble ĝi estas la morala dimensio de literaturo.”
Ĉi tiuj vortoj troviĝas sur unu el la unuaj paĝoj de la libro “El kio fariĝas pomo”, kiu enhavas longan kaj tre riĉan interparolon inter la israelano Amós Oz kaj la ĵurnalistino Shira Hadad. (Brazila eldono de Companhia das Letras, traduko el la hebrea lingvo farita de Paulo Geiger.) Tiu homo ne estis nur granda verkisto kaj pensulo; li estis ankaŭ aktivulo por la ideo de interkompreniĝo inter israelanoj kaj palestinanoj. Sed la libro estas pli ol tio, ĝi temas pri la vivo, pri la penso, pri la homeco. 
Ni vidu ekzemple lian nekutiman atribuadon de moraleco al la impulso de scivolemo. Se oni konsideras moralon kiel praktikan aplikadon de tio, kion etiko teoriumas, fakte ĝi estas surpriza.  Dum jarcentoj, subprema edukado lokis scivolemon tre proksime al peko: feliĉaj tiuj, kiuj ne vidis, kaj kredis. Ĝiaj oponuloj, diskreteco kaj rezerviĝemo, ĉiam estis aprezataj kiel esprimo de taŭga sinteno. 
Tamen, kiel oni scias, la nekonata estas en la homo multe pli vasta ol la sciata. Bari priserĉadon de la vastega nescio ekvivalentas do al rigardo ĉiam turnita al fundo de kaverno. Mirindaĵo impulsas; obskuro petas lumon; abismo postulas salton. Nenio valoras pli ol la libereco kaj la kuraĝo pensi, nenio allogas kiel la novo, nenio ravas kiel enigmo.  Kaj ĉi tie oni ne aludas nur al scienco kaj teknologio, en kiuj progreso estas lastatempe konsiderinda; necesas sondi la grandan oceanon de la spirito, grandegan nekonatan universon. Ne senkaŭze sirenoj allogis Ulison en la profundon de la maro. Timo kaj ĝiaj eĥoj; koleroj kun siaj dornoj; ĵaluzo, amara likvoro; malĝojo kaj ĝia rivala frato, la ĝojo; dubo, ambicio, envio, mensogo, amo, morto...
Scivolemo estas gvidanto de menso, kiu iras en arbaro. Nei ĝin estus amputi la deziron kaj rifuzi al la homo la deziron glori la vivon. Rezigni pri konkero. Tre malĝoja estas la mondo de ripeta akomodiĝo.
Artoj, kiel la literaturo de Amós Oz, estas ĉiam la granda nutranto de tiu, kiu interesiĝas pri la morala valoro de scivolemo. Arto faras, ke ni duonvidu, ĝi revelacias, malfermas kurtenon. 
Jen la valoro de la aŭdaco de homoj kiel Amós Oz.

4 comentários:

  1. Scivolemo, ĉu emo al limo, serĉe al alia limo? Ĉu ia senlima volo senlime vidi la senlimon en si mem, aŭtoro kaj verkisto de historioj verkitaj kaj legataj?

    ResponderExcluir
  2. Prave! "Arto faras, ke ni duonvidu, ĝi revelacias, malfermas kurtenon."
    Kaj ni soifas Arton!

    ResponderExcluir
  3. Muito bom! Conteúdo e forma! E Amós Oz é mesmo maravilhoso.

    ResponderExcluir