escolhas

 

PSV dez 2024

 

Os brasileiros estão lendo menos. Muito menos. Desde 2015, 11 milhões de pessoas não leram nem uma parte de um livro. Só nos últimos 5 anos, foram quase 7 milhões de brasileiros. A maioria não leu nem uma parte de um livro nos 3 meses anteriores à pesquisa feita pelo Instituto Pró-livro: 53%. Mesmo na idade escolar, em que se deveria estimular o hábito da leitura, houve queda. Mesmo entre as mulheres, que são mais leitores que os homens, houve queda. A única (honrosa) exceção está na parcela dos septuagenários, em que o número de leitores aumentou um pouquinho.

Enquanto isso, cresceu drasticamente, no mesmo período, o acesso às redes sociais e à internet.

Que se deve concluir?

Entre outras coisas, os números falam das escolhas humanas. Sabe-se que a leitura aumenta a cognição, a capacidade de análise, a memória, o humor, o discernimento e a sociabilidade. Sabe-se também que o excesso de tela faz mal aos olhos, reduz a convivência, aumenta o sedentarismo, produz ansiedade e piora o humor.

Mas as pessoas deixam de lado o livro e adotam as telas. Chama-se: livre arbítrio.

 

ELEKTOJ

 

Malpli da brazilanoj legas librojn. Multe malpli. Ekde la jaro 2015, 11 milionoj da homoj ne legis eĉ parton de libro. Nur dum la lastaj 5 jaroj, ili estis preskaŭ 7 milionoj da brazilanoj. La plimulto legis eĉ ne parton de libro dum la 3 monatoj antaŭ la enketo farita de Instituto Por-Libro: 53%.  Eĉ en lerneja aĝo, kiam oni devus stimuli la kutimon legi, okazis falo. Eĉ inter virinoj, kiuj estas pli legemaj ol viroj, okazis falo. La sola (honora) escepto troviĝas en la tavolo de sepdek-jaruloj, en kiu la kvanto da legantoj kreskis iomete.

Dume, draste pliiĝis, en tiu sama periodo, la aliro al sociaj retoj kaj al interreto.

Kion oni devas konkludi?

Inter aliaj aferoj, la ciferoj parolas pri la homaj elektoj. Oni scias, ke legado pliigas kognokapablon, la kapablon analizi, la memoron, la humoron, la klarvidon kaj la sociemon. Oni scias ankaŭ, ke tro da ekranumado damaĝas la okulojn, malpliigas la kunvivadon, kreskigas la senmoviĝon, kaŭzas anksion kaj malplibonigas la humoron.

Tamen, la homoj flankenmetas la libron kaj alprenas la ekranojn. Ĉi tio nomiĝas: libera elektopovo.

 

"Ainda Estou Aqui"

 

 

 

Fui ver “Ainda estou aqui”, o último filme de Walter Salles. Fez sucesso na Europa, faz sucesso de público e de crítica entre nós – nós, que continuamos a receber apenas o Oscar, ignorando os festivais de Cannes, Veneza, Berlim.

É uma bela obra de arte. Em várias camadas: roteiro equilibrado, direção sensível, iluminação e fotografia impecáveis. E sobre tudo isso, a comovente atuação de Fernanda Torres, a encarnar a Dor e a Resistência numa só grandiosa personagem.

Não é apenas um filme de mensagem política. Trata da nossa humanidade, da nossa mistura de extrema violência, crueldade e selvageria, entremeadas com a necessidade de superar o mal com a força do humanismo.

O enredo é simples: a sobrevivência de uma família de classe média carioca ao assassinato do pai, nos porões infernais da repressão insana, durante a ditadura militar. A viúva, heroicamente, retribui com dignidade, generosidade e renascimento, tornando-se uma ativista de direitos humanos. Não se fala em vingança. Fala-se em perspectiva de novos valores para o nosso mundo.

Um filme sobretudo necessário, na medida em que ainda há brasileiros que preferem o autoritarismo do regime militar em lugar da nossa precária democracia.

 

Mi ĵus spektis la filmon “Mi ankoraŭ staras ĉi tie”, de Walter Salles. Ĝi furoris en Eŭropo, furoras laŭ publiko kaj kritiko inter ni — ni, kiuj daŭre ricevas informojn nur pri “Oscar”, kaj ignoras la festivalojn de Cannes, Venecio, Berlino.

Ĝi estas bela artverko. Laŭ pluraj tavoloj: ekvilibra kinrakonto, sentoplena reĝisorado, prilumado kaj fotografio senriproĉaj. Kaj super ĉio, la emociiga aktorado de Fernanda Torres, kiu rolas la Doloron kaj la Rezistadon en unu sola grandioza homfiguro.

Ĝi ne estas nur filmo kun politika mesaĝo. Temas pri nia homeco, pri nia mikso de ekstrema perforto, kruelo kaj sovaĝo, meze inter la bezono superi la malbonon per la forto de homamo.

La intrigo estas simpla: la postvivado de mezklasa familio en Rio, post la murdo de la patro, en la inferaj subteraj etaĝoj de freneza turmentado, okaze de la militista diktaturo. La vidvino heroe redonas grandanimecon, dignon kaj renaskiĝon, kaj fariĝas aktivisto por homaj rajtoj. Oni ne parolas pri venĝo. Oni parolas pri la perspektivo de novaj valoroj por nia mondo.

Filmo super ĉio necesa, laŭ tio, ke ankoraŭ troviĝas brazilanoj, kiuj preferas aŭtoritarismon de militista reĝimo, anstataŭ nia apenaŭa demokratio.

 

há coisas que passam

 

PSV nov 2024

há coisas que passam

como névoa branca

simplesmente se vão

em rumos de mistério

apenas acontece

 

um grito na rua

uma porta que bate

uma trovoada súbita

a findar o estio

apenas acontece

 

um pensamento triste

a sombrear a tarde

a risada aberta de uma criança

uma poça d’água na calçada

apenas acontece

 

um verso doce

escondido num poema breve

apenas acontece

 

não lhe peça explicação

 

 

 

 

aferoj pasas

kiel blanka nebulo

ili simple iras for

laŭ misteraj vojoj

simple okazas

 

krio surstrate

pordo kiu brue fermiĝas

subita tondropluvo

finanta la sekan sezonon

simple okazas

 

malĝoja penso

ombrumanta la vesperon

la larĝa rido de infano

akvoflako sur trotuaro

simple okazas

 

dolĉa verso

kaŝita en mallonga poemo

simple okazas

 

ne petu de ĝi klarigon

 

 

"Mais leve que o ar"

 

A Literatura possui poderes mágicos.

Acabo de ler  “Mais leve que o ar”, da escritora ucraniana  Hristina Kozlovska, em caprichada tradução em Esperanto, publicada pela Editora Mondial, em Nova Iorque. Um encanto. Literatura em estado de pureza. Uma coletânea de contos conduzidos magistralmente pela via do absurdo. Num deles, um jovem descobre que cientistas já comprovaram o que acontece com a individualidade após a morte, mas diante do despreparo da humanidade, a revelação fica vedada ao público – exceto para os octogenários e doentes terminais. Então, sua avó decide vir em sua ajuda...

Noutra narrativa, um homem, no campo, descobre que existe outro homem que vive penosamente  sob a terra. Decide ajudá-lo a conquistar a superfície do mundo e suas belezas – mas a reação do pobre enterrado é surpreendente.

Quando leio um livro muito bom, minha primeira reação é a de gratidão. Tenho vontade de escrever ao autor (e, no caso, também aos tradutores) para dizer que ele me presenteou com momentos de felicidade, ao longo de sua escrita. Fiz isso. Escrevi a Kozlovska, em Esperanto, na esperança de que minha gratidão a alcance.

Pesquisei, mas não encontrei o livro disponível em Português. Tampouco outras obras dela em nossa língua. Fico com pena de quem ainda não aprendeu Esperanto. 

 

“Pli leĝera ol aero”

 

Literaturo posedas magiajn povojn.

Mi ĵus finlegis “Pli leĝera ol aero”, de la ukraina verkistino Ĥristina Kozlovska, en bone zorgita traduko en Esperanto, publikigita de Eldonejo Mondial, en Novjorko. Ravaĵo. Literaturo en stato de pureco. Kolekto de noveloj majstre kondukitaj laŭ la vojo de absurdo. En unu el tiuj, junulo eltrovas, ke sciencistoj jam pruvis tion, kio okazas al individuoj post la morto, sed fronte al la nematureco de la homaro, la rivelo estas barita al la publiko — escepte de okdekjaruloj kaj de homoj malsanaj en neresanigegla lasta stadio. Tiam, lia avino decidis helpi lin...

En alia rakonto, viro sur kamparo eltrovas, ke alia homo pene vivas sub la tero. Li decidas helpi lin alveni sur la surfacon de la mondo, kun ĝiaj belaĵoj — sed la reago de la kompatinda enterulo estas surpriza.

Kiam mi legas bonegan libron, mia unua reago estas dankemo. Mi emas skribi al la aŭtoro (kaj tiuokaze ankaŭ al la tradukintoj), por diri, ke li donacis al mi momentojn de feliĉo, laŭlonge de sia teksto. Mi faris tion. Mi skribis al Kozlovska, en Esperanto, kun la espero ke mia dankemo trafos ŝin.

Mi esploris, sed ne trovis tiun libron en la portugala lingvo. Ankaŭ ne aliajn ŝiajn verkojn en nia lingvo. Mi kompatas tiujn, kiuj ankoraŭ ne lernis Esperanton.

 

As unhas do Presidente

 

 

PSV out 2024

O Presidente sofreu um acidente doméstico, mais precisamente um acidente palaciano. Uma queda no banheiro do palácio, que deixou todos os cidadãos preocupados. Afortunadamente, nada grave aconteceu, mas ele precisou de atendimento médico e um período de observação que o impediu de comparecer a importante reunião internacional. Portanto, nada grave.

A culpa foi das unhas presidenciais: o Chefe de Estado caiu quando estava a cumprir o difícil procedimento de cortá-las. Como se sabe, é tarefa tão prosaica quanto complicada e, acima de tudo, imprescindível: unhas longas, especialmente se afiadas, são perigosas, cortantes, desagradáveis e antiestéticas. Nosso homem não tinha pois alternativa, senão apará-las.

Todos estamos sujeitos a cair, mas a queda do primeiro mandatário se reveste de uma importância extraordinária. Deve ser evitada, se possível, e a todo custo. Fosse eu deputado, apresentava um projeto de lei a propor que o Presidente da República, independente de quaisquer implicações subjetivas, tenha à sua disposição um podólogo competente, para que se previnam ocorrências capazes de desestabilizar a nossa preciosa ordem social.

Para o bem da democracia.

 

La ungoj de la Prezidento

 

La Prezidento suferis hejman akcidenton, pli precize palacan akcidenton. Falon en banejo de la palaco, kiu igis ĉiujn civitanojn maltrankvilaj. Feliĉe, nenio grava okazis, sed li bezonis kuracistan flegadon kaj tempon de observado, kiu malhelpis, ke li ĉeestu gravan internacian kunvenon. Do, nenio grava.

Kulpis la prezidentaj ungoj: la Ŝtatestro falis, kiam li estis plenumanta la malfacilan proceduron por tondi ilin. Kiel ĉiuj scias, tio estas ago tiel vulgara kiel komplika, kaj super ĉio, nepre plenumenda: ungoj longaj, aparte se ili estas akraj, estas danĝeraj, tranĉaj, malagrablaj kaj misestetikaj. Nia homo do ne havis alian elekton, krom tondi ilin.

Ni ĉiuj estas falemaj, sed falo de la unua aŭtoritatulo havas eksterordinaran gravecon.  Ĝi estas evitenda, se eble, kaj per ĉiaj rimedoj. Se mi estus deputito, mi prezentus leĝoprojekton proponantan, ke la Prezidanto de la Respubliko, sendepende de ia ajn subjektiva impliko, havu je sia dispono kompetentan podologon (fakulon pri zorgado de piedoj), por ke oni preventu okazaĵojn povantajn malstabiligi nian valoran socian ordon.

Por la bono de demokratio.

da última prateleira da estante

 

PSV out 2024

 

 

Da última prateleira da estante,

o livro me olhou com alguma nostalgia.

Acudi ao chamado

e me pus a folhear, distraído,

velhos versos vestidos de vago passado,

escapados da memória.

Num recanto de poesia,

dormitava uma folha de plátano,

amarelada pelo tempo.

Num último suspiro, ela murmurou, quase inaudível:

- Não se lembra? Era primavera!...

 

 

De sur la lasta breto en la ŝranko,

la libro rigardis min iom nostalgie.

Mi akceptis la alvokon,

kaj komencis foliumi, senatente,

antikvajn versojn vestitajn per svaga pasinteco,

eskapintajn el la memoro.

En angulo de poezio,

dormetis folio de platano,

flaviĝinta pro la tempo.

Per lasta spiro, ĝi murmuris, preskaŭ neaŭdeble:

- Ĉu vi ne memoras? Estis printempo!...

depressão pós-parto... em homens!

    

 

 

 

A gente não pensa nisso, mas 10 % dos homens sofrem de depressão pós-parto, mundo afora. Daqui a alguns dias a “Esperanta Ret-Radio” publica um texto um pouco mais extenso sobre o assunto: http://esperantaretradio.blogspot.com/ .

A pesquisa saiu na medscape.com, de autoria de um cientista paquistanês que trabalha no Canadá. Em seu país de origem, uma sociedade tradicionalmente patriarcal, a incidência desse distúrbio chega a mais de 20 %. Provavelmente por repressão dos sentimentos dos homens. Estes, uma vez tratados (por métodos semelhantes aos que se aplicam às mulheres), apresentam altos índices de cura. Além disso, seus filhos se beneficiam muito disso. Assim, o Paquistão planeja ampliar o atendimento a essa população específica. O exemplo deveria ser seguido por outros países.

Faz pensar sobre os papéis que cumprimos no complexo processo de convivência humana. Ser homem, ser mulher; ser pai, ser mãe; ser forte, ser frágil; ser flexível, ser rígido. Ser, não ser.

Tudo é educação.

 

postakuŝa depresio... en viroj!

 

Oni ne ofte pensas pri tio, sed 10% el la viroj suferas de post-akuŝa deoresio, tra la tuta mondo. Post kelkaj tagoj la “Esperanta Ret-Radio” publikigos iom pli ampleksan tekston pri tiu temo: http://esperantaretradio.blogspot.com/ .

Tiu esploro publikiĝis en medscape.com, kaj la aŭtoro estas pakistana sciencisto, kiu laboras en Kanado. En lia devenlando, ia socio tradicie patriarkeca, la kvanto da suferantoj de tiu malsano atingas pli ol 20%. Probable pro rifuzo de viraj sentoj. Kiam ĉi tiuj estas flegitaj (per metodoj similaj al tiuj, kiujn oni uzas por virinoj), tiam ili prezentas altajn nivelojn de resaniĝo. Krome, iliaj infanoj tre multe gajnas de tio. Sekve, Pakistano planas pliampleksigi la flegadon al tiu specifa loĝantaro. La ekzemplon devus sekvi aliaj landoj.

Ĉi tio pensigas nin pri la roloj, kiujn ni plenumas en la komplika proceso de homa kunvivado. Esti viro, esti virino; esti patro, esti patrino; esti forta, esti fragila; esti fleksebla, esti rigida. Esti, ne esti.

Ĉio dependas de edukado.

um fim de semana longevo

 

Um fim de semana longevo. Fui ver o 50º filme de Woody Allen (88 anos) e a peça de Othon Bastos (92 anos) no palco. Eloquentes expressões de pura arte, a sorrir do etarismo bobo que anda por aí.

“Um golpe de sorte em Paris”, falado em francês, mesmo não sendo o melhor filme do americano, dá gosto assistir. Hora e meia de narrativa limpa, fluida, sofisticada em sua simplicidade aparente. A trilha sonora, sempre jazzística, é um encanto de leveza, a contrastar com as cenas de um marido tresloucado que afaga a própria sandice brincando com um trenzinho elétrico. Enquanto o Acaso, esse personagem obsessivo na obra de Allen, conduz a vida real.

Othon Bastos, por sua vez, conta a própria vida, com a mesma paixão com que a viveu: “Não me entrego, não!”  Ri, chora, grita, murmura, dança, tira e põe o paletó como quem resiste, de fato. Faz o público chorar, gargalhar, aplaudir e silenciar, com a respiração presa e um nó na garganta. Poucas vezes vi teatro em tamanho estado de pureza e grandeza. Fico com muita pena de quem não viu.

A Arte é um sopro fresco na alma.

 

altaĝa semajnfino

 

Altaĝa semajnfino. Mi spektis la 50-an filmon de Woody Allen (88-jaraĝa) kaj la teatraĵon de Othon Baston (92-jaraĝa). Elokventaj esprimoj de pura arto, kiu ridetas pri la stultaj aĝo-antaŭjuĝoj, foje troveblaj tie kaj tie.

“Hazardo en Parizo”, parolata en la franca lingvo, eĉ se ne la plej bona filmo de la usonano, estas plezuriga spektaĵo. Unu horo kaj duono da rakonto pura, flua, rafinita en ŝajna simpleco. La muzika akompano, ĉiam ĵaza, estas ĉarme leĝera, kontraste al la scenoj pri freneza edzo, kiu karesas sian propran frenezecon per ludado per elektra ludotrajneto.  Dum la Hazardo, tiu obseda figuro en la verkaro de Allen, kondukas la realan vivon.

Othon Bastos siavice rakontas sian propran vivon, kun la sama pasio, kiel li ĝin travivis: “Mi ne kapitulacas!”. Li ridas, ploras, krias, susuras, dancas, forprenas kaj resurmetas la palton, kiel homo rezistanta, fakte. Li igas la publikon plori, ridegi, aplaŭdi kaj silenti, kun spirhaltoj kaj premo en la gorĝo. Malofte mi vidis teatron en tia stato de pureco kaj grandeco.  Mi tre kompatas tiujn, kiuj ne vidis ĝin.

Arto estas ia blovo de freŝeco en la animon.

sobre a (in)felicidade

 

PSV 0ut 2024

 

 

 

Leio na primeira página do jornal que um empresário chinês decidiu conceder aos seus empregados uma certa “licença infelicidade”. O direito a faltar ao trabalho, algumas vezes por ano, por estar passando por um momento de infelicidade. Fico a imaginar como lhe sobreveio a ideia. Talvez de um diálogo singelo com seu trabalhador:

- Por que faltaste ontem ao trabalho, meu jovem?

- Eu estava muito triste, meu patrão.

- Ah, lamento. Pode-se saber por que?

- Pode-se, mas não importa. Todo mundo fica triste de vez em quando.

Silêncio.

O patrão:

- Pois é justo. Trabalhar em estado de infelicidade infelicita o trabalhador e o fruto do trabalho. E isso acontece de tempos em tempos, por ser da natureza humana. Que os meus trabalhadores permaneçam em casa, nesses dias sombrios, até que se lhes reacenda uma luz no espírito. É justo.

Fico eu a cogitar se o chinês será mais infeliz que o brasileiro, o guatemalteco ou o marroquino. Ou o hindu, o tcheco, o indonésio. Se seria o caso de medir a infelicidade dos povos, do mesmo modo como se mede a sua felicidade – para destaque dos escandinavos, campeões da modalidade.

Acho que não. A felicidade talvez se possa medir; a infelicidade é sempre imensurável.  

 

pri (mal)feliĉo

 

Mi legis sur la unua paĝo de ĵurnalo, ke ĉina entreprenisto decidis permesi al siaj dungitoj ian “forpermeson pro malfeliĉo’ Nome, la rajton manki en la laboro, kelkfoje dum la jaro, se ili trapasas momenton de malfeliĉo. Mi imagas, kiel  venis al lia kapo tiu ideo. Eble tio estis simpla dialogo kun lia laboristo:

— Kial vi ne ĉeestis hieraŭ en la laborejo, kara junulo?

— Mi estis malĝoja, mia mastro.

— Ho mi bedaŭras. Ĉu oni povas scii, kial?

— Oni povas, sed tio ne gravas. Ĉiu homo malĝojiĝas, foje.

Silento.

La mastro:

— Nu, estas juste. Labori en stato de malfeliĉo malfeliĉigas la laboriston kaj la frukton de lia laboro. Kaj tio okazas, de tempo al tempo, ĉar ĝi estas la homa naturo. Miaj laboristoj restu hejme, dum tiuj ombraj tagoj, ĝis lumo revekiĝas en ilia spirito. Estas juste.

Mi konjektas, ĉu ĉinoj estas pli malfeliĉaj ol brazilanoj, gvatemalanoj, aŭ marokanoj. Aŭ hindoj, ĉeĥoj, indonezianoj. Ĉu indus mezuri la malfeiĉecon de popoloj, same kiel oni mezuras ilian feliĉon — en ĉi tio elstaras skandinavoj, ĉampionoj en tiu fako.

Mi supozas, ke ne. Feliĉon eble oni povas mezuri; malfeliĉo estas ĉiam nemezurebla.

o menino e o ipê

 

 

PSV set 2024

Não longe daqui

 

há um menino que gosta de ipês.

 

De sua alta janela, pincela cores,

 

inventa perfumes,

 

espalha pelos campos os alegres buquês coloridos.

 

Os pássaros adejam versos à roda dele,

 

as nuvens o acariciam com fresca umidade,

 

o vento canta para ele em calmo silêncio.

 

O menino paira.

 

O mundo está salvo.

 

 

 

Ne for de ĉi tie

 

estas knabo, kiu amas ipeojn*.

 

De sia alta fenestro li strekas kolorojn,

 

inventas parfumojn,

 

dismetas tra la kampojn gajajn kolorajn bukedojn.

 

Birdoj flugigas versojn ĉirkaŭ li,

 

nuboj lin karesas per  freŝa  humido,

 

vento kantas al li en trankvila silento.

 

La knabo ŝvebas.

 

La mondo estas savita.

 

*Ipeo:  arbo ofte trovebla en Brazilo (Handroanthus impetiginosus).