meditar escrevendo

   

É possível que o imperador Marco Aurélio tenha escrito suas “Meditações” apenas para si próprio. Ao fim de um dia cheio de labuta, ele reservava alguns minutos para anotar pensamentos que o ajudassem a compreender a vida e a si mesmo. Apoiava-se assim no exercício da filosofia estóica, que recomenda, como ponto essencial, a reflexão constante, antes da ação.

Ao que parece, a escrita o ajudava. Meditar escrevendo confere maior consistência às ideias: pode-se revisar as palavras escritas quantas vezes for necessário. Uma vez ditas, são como setas que um arco disparou.

O  assunto diz respeito ao nosso tempo. Dois milênios depois,  parece generalizada a tendência de se expressar sem refletir, seja por meio da fala, seja pela escrita. E pior: de agir impensadamente.

Ainda bem que os escritos do imperador chegaram até nós.

 

Mediti skribe

 

Eble la imperiestro Marko Aŭrelio verkis siajn “Meditojn” nur por si mem. Fine de tago plena de penado, li rezervadis kelkajn minutojn por noti pensojn, kiuj povus helpi lin kompreni la vivon kaj sin mem. Li tiel sin apogis sur la ekzerciĝado de la stoika filozofio, kiu rekomendas, kiel esencan punkton, konstante pripensi, antaŭ ol agi.

Ŝajne, skribado helpis lin. Mediti skribe donas pli da konsisto al ideoj: oni povas revizii skribitajn vortojn kiomfoje estas necese. Unu fojon diritaj, ili estas kvazaŭ sagoj, kiujn pafarko ĵetis.

Ĉi tiu temo koncernas nian tempon. Post du jarmiloj, ŝajnas ĝenerala la tendenco sin esprimi senpripense, ĉu per paroloj, ĉu per skribo. Kaj eĉ pli malbone: agi senpripense.

Feliĉe la skribaĵoj de la imperiestro alvenis ĝis ni.

pessoas polivalentes

 

 

 

 

“A Velhice”, de Simone de Beauvoir, é leitura desafiante. São seiscentas páginas dedicadas a demostrar a aridez que constitui os últimos anos de uma longa vida, na maioria das vezes. Solidão, decadência, luto, perdas, limitações, doença, às vezes desprezo e humilhação.

Há porém pequenas luzes que brilham na escuridão. A autora reconhece que “pessoas polivalentes” podem ser favorecidas no seu processo de envelhecimento. Para elas, existe a chance de uma renovação de valores. Quem alimenta múltiplos e vibrantes interesses durante a vida tem maior chance de chegar ao fim mantendo a curiosidade, a vontade de aprender, de conviver. O engenheiro que veleja e joga xadrez; o químico que cultiva poesia e desenha quadrinhos; o enfermeiro que joga tênis e estuda francês; o advogado que estuda cultura indígena e pratica montanhismo  -  são pessoas com maior chance de uma velhice promissora.

Sofre-se na velhice pelas limitações físicas, mas também pela perda da curiosidade e de horizontes. Pessoas “polivalentes” têm horizontes mais amplos.

E não faltam atrativos neste nosso vasto mundo.

 

Multflankaj personoj

 

“La Maljuneco”, de Simone de Beauvoir, estas defia legaĵo. Sescent paĝoj por montri la krudecon, kiu konsistigas la lastajn jarojn de longa vivo, plej ofte. Soleco, dekadenco, funebro, perdoj, limigoj, malsano, foje spitado kaj humiligado.

Ekzistas tamen etaj lumoj, kiuj helas en mallumo. La aŭtorino rekonas, ke “multflankaj personoj” povas esti favorataj en sia maljuniĝo. Por tiuj, troviĝas ŝanco por renovigo de valoroj. Kiu nutras diversajn kaj vibroplenajn interesojn dum la vivo havas pli grandan eblecon alveni al la fino tenanta scivolemon, deziron lerni, kunvivi. Inĝeniero, kiu velas kaj ludas ŝakon; ĥemiisto, kiu kultivas poezion kaj desegnas bildstriojn; flegisto, kiu ludas tenison kaj studas la francan lingvon;advokato, kiu studas indiĝenan kulturon kaj praktikas montargrimpadon — estas personoj kun pli granda ŝanco pri promesdona maljuneco.

Oni suferas dum maljuna aĝo pro korpaj limigoj, sed ankaŭ pro perdo de scivolemo kaj de horizontoj. Multflankaj personoj havas pli vastajn horizontojn.

Kaj ne mankas allogaĵoj en ĉi tiu nia vasta mondo.

 

personalidades esmagadoras

 

Há relato de que a esposa de Tolstói o considerava uma “personalidade esmagadora”.

Existem de fato, na vida de todos nós, personalidades esmagadoras. Que significa?

São pessoas que se postam, diante de nossos olhos, como irresistíveis, que nos inibem, que tolhem nossa capacidade de pensar com isenção. Pessoas que se impõem pela força de sua irradiação, de sua palavra, de uma superioridade mental que julgamos inatingível. Não se trata apenas de pessoas que consideramos mais inteligentes ou capazes que nós: elas vivem melhor que nós, elas sabem mais que nós.

Nutrimos por elas o temeroso respeito que se deve a um superior. Sentimos uma total incapacidade de nos opormos a elas, em qualquer campo da vida. São gente aparentemente liberta do universal sentimento de insegurança que habita o mundo.

Diante delas, somos pequeninos.

Serão mais felizes, essas personalidades esmagadoras?

Ao que consta, o casamento de Tolstói e Sofia não foi propriamente um modelo de felicidade conjugal.

 

Premegantaj personecoj

 

Ekzistas informo, ke la edzino de Tolstoj konsideris lin ia “premeganta personeco”.

Ekzistas efektive, en la vivo de ni ĉiuj, premegantaj personecoj. Kion ĝi signifas?

Ili estas personoj, kiuj staras antaŭ niaj okuloj kiel nerezisteblaj, kiuj nin inhibas, kiuj limigas nian kapablon libere pensi. Personoj, kiuj imponas per la forto de sia radiado, de siaj paroloj, per ia mensa supereco, kiun ni taksas neatingebla. Ne temas nur pri homoj, kiujn ni konsideras pli inteligentaj aŭ kapablaj ol ni: ili vivas pli bone ol ni, ili scias pli multe ol ni.

Ni nutras rilate ilin la timoplenan respekton, kiun oni ŝuldas al superulo. Ni sentas kompletan malkapablon kontraŭi ilin, en ia ajn vivokampo. Ili estas homoj ŝajne liberiĝintaj de la universala sento de malsekureco, kiu vivas en la mondo.

Antaŭ ili, ni estas etaj.

Ĉu tiuj premegantaj personecoj estas pli feliĉaj?

Verŝajne, la kunvivado de Tolstoj kaj Sofia ne estis propradire ia modelo de geedza feliĉo.

pequeno réquiem para uma gatinha

 

PSV

Morreu a minha gatinha. Não sem antes deixar explícito o seu amor: veio morrer perto de mim, discreta e silenciosamente.

O animalzinho, doce e manso, ocupava seu lugar na casa. Tinha existência macia como sua pelagem; a respiração emitia um ruído calmo de chinelo no assoalho. Quando ela chegava, a gente sentia a premência da carícia.

Morreu. Deixou um vazio no ambiente, um vácuo pequenino mas significativo — como ela mesma. Uma lacuna felina.

A morte da minha gatinha desencadeou em mim  pensamentos inesperados. 

O pensamento de que a convivência afetiva talvez seja o mais vigoroso fator de crescimento e amadurecimento pessoal. Precisamos conviver, seja com gente, seja com um bichinho de estimação. É o que nos alenta, ao longo do caminho.

E no entanto, a perda do ser amado é experiência universal. Todos nós, em certo momento da vida, perdemos pessoas (ou bichos) que amamos profundamente. Sendo fenômeno ubíquo e eterno, deve haver nele alguma utilidade.

Talvez seja simplesmente assim: se sobrevivemos com dignidade à perda do ser que mais amamos, tornamo-nos pessoas melhores.

Malgranda rekviemo por katineto

Mortis mia katineto. Ne sen antaŭa eksplicita esprimo de sia amo: ŝi venis morti proksime al mi, diskrete kaj silente.

La besteto, dolĉa kaj milda, okupis sian lokon en la hejmo. Ŝi havis ekziston molan kiel ŝia haŭto; la spirado sonigis trankvilan brueton de pantoflo sur planko. Kiam ŝi alvenis, oni sentis la urĝon karesi.

Ŝi mortis. Ŝi lasis malplenon en la ejo, ian vakuon etan, sed signifoplenan — kiel ŝi mem. Ian felisan mankon.

La morto de mia katineto estigis en mi neatenditajn pensojn.

La penson, ke ama kunvivado estas la plej forta faktoro por personaj kresko kaj maturiĝo. Ni bezonas kunvivi, jen kun homoj, jen kun dorlotbestoj. Tio nin subtenas, laŭlonge de la vojo.

Kaj tamen perdo de amata estulo estas universala travivaĵo. Ni ĉiuj, en ia momento en la vivo, forperdas homojn (aŭ bestojn), kiujn ni profunde amas. Se ĝi estas ĉiea kaj eterna fenomeno, tiam devas troviĝi en ĝi ia utileco.

Eble simple temas pri tio: se ni digne postvivas la perdon de estulo, kiun ni plej amas, ni fariĝas pli bonaj personoj. 

olhar o mundo

Passo pelo Largo da Matriz, com pressa de chegar ao meu destino.

Num banco, sob palmeiras centenárias, está sentado um homem calmo. Ele olha ao seu redor os transeuntes, os passarinhos inquietos, o majestoso portal da Sé, um cão que vaga, as nuvens que flutuam... De permeio, uma brisa leve.

O homem olha o mundo, despreocupado de compreendê-lo. Apenas olha, e vê. Passo por ele, e ele também me vê. Por um momento, percebo quão ridícula é a minha pressa.

Por toda a vida, passei pelo Largo da Matriz. Nunca me sentei para repousar um instante, e olhar o mundo. Sempre a perseguir destinos obscuros. Sempre urgente.

Como me arrependo!

 

 

Rigardi la mondon

 

Mi trapasas la Placon de la Ĉefpreĝejo, por urĝe alveni al mia celo.

Sur benko, sub centjaraj palmarboj, sidas trankvila homo. Li rigardas ĉirkaŭ si la preterpasantojn, la malkvietajn birdojn, la majestan pordegon de la Katedralo, vagantan hundon, ŝvebantajn nubojn... Krome, pasas milda venteto.

La homo rigardas la mondon, kaj ne okupiĝas pri kompreno. Li nur rigardas, kaj vidas. Mi preterpasas lin, kaj li vidas ankaŭ min. Dum momento, mi perceptas, kiel ridinda estas mia urĝo.

Dum mia tuta vivo mi pasadis tra la Placo de la Ĉefpreĝejo. Neniam sidiĝis por iom ripozi, kaj rigardi la mondon. Mi ĉiam postkuris obskurajn celojn. Ĉiam urĝe.

Kiel mi pentas!

"Saudade"

 

 

 

"Saudade", Almeida Júnior

 

 

 

Se o amado está distante,

nada consola, em verdade.

Uma carta...  só um instante,

que nunca mata a saudade...

 

Se la amato forestas,

kiel tra la vivo iri?

Al la koro simple restas

per letero resopiri...

 

 

a pracinha

 

PSV 2023

    A certa altura do caminho, M. percebeu que os amigos  haviam escasseado, e que os bons eram raros; que o mundo é um lugar esquivo e estranho; que a vida, um percurso duvidoso; que a alma vaga e hesita, por sua própria natureza.

    Decidiu então encontrar um recanto onde pudesse estar consigo. Junto ao muro coberto de hera, pontilhado por orquídeas e ladeado de avencas e arbustos, sob uma árvore de frutos vermelhos, ajeitou uma pequena mesa e três cadeiras. Dali podia ver o pôr-do-sol, a mansa chegada do crepúsculo, o céu intenso, alguma vez o luar silencioso. Ás vezes recebia a visita mansa de um beija-flor, de alguma inquieta borboleta, de um besouro desajeitado. Era a sua “pracinha”. Ali quedava por horas, a cismar, a descansar o coração, em solidão prazerosa. Não buscava sentido, apenas um sopro de paz. Um alento.

    Eu olhava de longe, sem ser percebido, e tentava adivinhar.

    Um dia, M. se foi. Ficou sua pracinha, onde hoje cismo eu, a meu modo.

 

 

La eta placo

 

    Ĉe certa punkto de la vojo, M. ekperceptis, ke la geamikoj malmultiĝis, kaj ke bonaj amikoj estas tre maloftaj; ke la mondo estas nekaptebla, stranga loko; ke la vivo , ia duba irado; ke la animo vagas kaj hezitas, laŭ sia propra naturo.

    Tiam, M. decidis trovi angulon, kie eblus resti kun si. Apud muro kovrita de hedero, punktita de orkideoj kaj apud adiantoj kaj arbustoj, sub arbo kun ruĝaj fruktoj, M. aranĝis tableton kaj tri seĝojn. El tie oni povis vidi la sunsubiron, la kvietan alvenon de krepusko, la intensan ĉielon, foje silentan lunon. Iam alvenis la vizito de kolibro, de ia malkvieta papilio, de mallerta skarabo. Tio estis “la eta placo“. Tie M. restadis dum horoj, en revado, ripozigante sian koron en plezuroplena soleco. Ne serĉante sencon, sed nur ian blovon de paco. Ian spiron.

    Mi rigardis de malproksime, nevidate, kaj klopodis diveni.

    Unu tagon, M. foriris. Restis la eta placo, kie nun revas mi, laŭ mia maniero.

o abacateiro

 

 

 

Foto PSV 2022

 

 

Este ano o abacateiro não deu fruto.

Na época certa, floresceu dourado, anunciando imensa produção. Há muitos anos ele age assim, em generosidade sem limite. O que nos dá o gosto de ingerir o fruto e o distribuir aos amigos – e até a desconhecidos.  

Mas este ano o abacateiro não frutesceu. Resultaram umas pequenas bolas verdes e duras, que caem com o vento, em melancólica desesperança. Recusaram-se todos ao intumescimento da devida estação.

Perguntei ao abacateiro o motivo. Soberbo, ele não me deu resposta.

Tenho pensado longamente. De repente, atinei com a explicação. Por décadas tenho colhido os frutos desta árvore majestosa. Admiro-a profundamente, mas nunca me lembrei de agradecer.

Não basta admirar; a generosidade, embora gratuita, nutre-se da gratidão.

- Muito grato, querido abacateiro!

 

La avokadarbo

 

Ĉi tiun jaron la avokadarbo ne fruktis.

Je la ĝusta sezono, ĝi ore floris, kaj anoncis grandegan produktadon. De multaj jaroj ĝi tiel agas, en senfina malavareco.  Tio donas al ni la plezuron manĝi la frukton kaj disdoni ĝin al geamikoj — kaj eĉ al nekonatoj.

Sed ĉi tiun jaron la avokadarbo ne fruktodonis.  Rezultis etaj, malmolaj, verdaj buloj, kiuj falas pro la vento, en melankolia senespero. Ili ĉiuj rifuzis grasiĝi en la koncerna sezono.

Mi demandis de la avokadarbo la kialon. Ĝi fiere ne respondis.

Mi longe pensadis. Subite, mi trafis la klarigon. Dum jardekoj mi plukadas la fruktojn de ĉi tiu majesta arbo. Mi profunde admiras ĝin, sed mi neniam memoris danki.

Ne sufiĉas admiri; grandanimeco, kvankam senpaga, nutriĝas per dankemo.

— Koran dankon, kara avokadarbo!

 

 

o arauto

 

“ É o sentido que os homens conferem à sua existência, é seu sistema global de valores que define o sentido e o valor da velhice. Inversamente: através da maneira pela qual uma sociedade se comporta com seus velhos, ela desvela sem equívoco a verdade – muitas vezes cuidadosamente mascarada – de seus princípios e de seus fins.”

(Simone de Beauvoir, “A Velhice”, 1970)

 

Devemos todos refletir sobre a velhice, arauto de nossa finitude. É preciso coragem e serenidade para olhá-la de frente e tentar decifrar seu sentido. A maioria de nós desvia os olhos, perturbado.

O velho a toca com sua mão trêmula. Estará em confronto com seu passado, com suas escolhas, com seus equívocos e conquistas. Estará pacificado se puder olhar para seu percurso de vida com tolerância e certo humor. Não se sentirá, assim, obrigado ao confronto e à resistência, mas à estóica aceitação: “Que fiz da minha vida?”

O jovem a vê sempre distante, esquecido de que o tempo é uma espécie de ilusão. A cada passo, deveria submeter-se ao exercício de certa pergunta: “Quê pensarei disto daqui a algumas décadas?”

À sociedade, esta espécie de abstração inquieta e caprichosa, caberia a tarefa de consultar a História e a consciência coletiva (outra abstração), em busca de uma prestação de contas: “Quê tenho feito de meus velhos?”

Pois ali mesmo, na próxima esquina, a Indesejada nos espreita...

 

la heroldo

 

“La senco, kiun la homoj donas al sia vivo, ilia tuteca sistemo de valoroj, estas tio, kio difinas la sencon kaj la valoron de maljuneco. Inverse: per la maniero, kiel iu socio kondutas rilate siajn maljunulojn, ĝi nepre malkaŝas la veron — ofte zorge maskitan — pri siaj principoj kaj pri siaj celoj.” (Simone de Beauvoir, “La Maljuneco”, 1970)

 

Ni ĉiuj devas mediti pri la maljuneco, heroldo pri nia finiĝemo. Necesas kuraĝo kaj sereneco por rigardi ĝin alfronte kaj klopodi deĉifri ĝian sencon. Plej multaj inter ni deturnas la okulojn, perturbitaj.

Maljunulo ĝin tuŝas per sia tremetanta mano. Li alfrontas sian pasintecon, siajn elektojn, siajn misfarojn kaj konkerojn. Li estas en paco kun si mem se li povas rigardi al sia vivovojo kun toleremo kaj bonhumoro. Tiel li ne sentos sin devigita al kunpuŝiĝo kaj rezistado, sed al stoika akceptemo: “Kion mi faris el mia vivo?”

Junulo vidas ĝin ĉiam for, forgesinte, ke la tempo estas iaspeca iluzio. Post ĉiu paŝo, li devus sin submeti al la ekzerco de demando: “Kion mi pensos pri ĉi tio post kelkaj jardekoj?”

Al la socio, ĉi tiu speco de malkvieta, kapricema abstraktaĵo, koncernus la taskon konsulti la Historion kaj la kolektivan konsciencon (alian abstraktaĵon), serĉe de ia kvitiĝo: “Kion mi faradas el miaj gemaljunuloj?”

Ĉar jen ĉe la proksima stratangulo, la Nedezirata nin gvatas...

 

retrato

 

 

 

Fizeram-me um retrato.

Para minha surpresa, recebi de Helga Plötner, artista alemã, veterana Esperantista e linda pessoa, o meu retrato. Ela se dedica, generosamente,  a criar retratos de Esperantistas, mundo a fora. Desenha-os com artes de minúcia, delicadeza e precisão. Resultam rostos cheios de vida.

Olho-o longamente, e me custa distinguir o que sinto. Examino a pele engelhada, especialmente ao lado dos olhos assimétricos – o esquerdo mais fechado.  Abaixo da cabeleira branca, a testa é larga e sulcada, e as orelhas, pequenas. Em contraste com o nariz volumoso, que minha mãe denominava “nariz fornalha”, quase uma deformidade. Sulcos profundos também nos lados da boca, cujos lábios sorriem de leve, mais finos do que um dia já foram. A pele do pescoço, com suas redundâncias, contribui para a denúncia dos anos.

Há uma certa estranheza em se olhar assim, em detalhe. Por trás do possível narciso,  passa-se uma espécie de desvendamento. Quem é este que aí sorri, de leve, sobre o papel? Quê cogita, quê vislumbra, quê percebe? Que palavra o poderia definir? Encontro no retrato um rosto sem palavra. Alguém no constante espanto do mundo, no puro ar de certa manhã fresca.  Não passa de face, num momento de vida. No momento seguinte, há de ter sido outro.

Um instante, efêmero e único.

 

 

portreto

 

 

Oni desegnis mian portreton.

Por mia suprizo, mi ricevis de Helga Plötner, germana artistino, veterana Esperantistino kaj belega persono, mian portreton. Ŝi grandanime sin dediĉas al kreado de portretoj de Esperantistoj, tra la mondo. Ŝi desegnas kun detala, delikata, preciza arto. Rezultas vizaĝoj plenaj de vivo.

Mi ĝin longe rigardas, kaj mi penas ekkompreni, kion mi sentas. Mi ekzamenas la sulkoplenan haŭton, aparte apud la okuloj asimetriaj - la maldekstra malpli aperta. Sub la blanka hararo, la frunto estas larĝa kaj sulkita, kaj la oreloj, etaj. Kontraste kun la granda nazo, kiun mia patrino alnomis “fornegaj nazoj”, preskaŭ misformaĵo. Profundaj sulkoj ankaŭ apud la buŝo, kies lipoj apenaŭ ridetas, malpli dikaj ol iam. La haŭto de la kolo, kun siaj faldoj, kontribuas por denunci pri la jaroj.

Troviĝas ia strango, se oni sin tiel rigardas, detale. Sub la ebla narciso, okazas iaspeca malkovro. Kiu estas tiu, kiu apenaŭ ridetas, sur la papero? Kion li pensas, vidas, perceptas? Kiu vorto povus lin difini? Mi trovas sur tiu portreto senvortan vizaĝon. Iu en konstanta miro pri la mondo, en pura matena freŝa aero. Nur vizaĝo, en unu momento de la vivo. Je la sekva momento, li estis jam alia.

Unu momento, efemera kaj unika.

 

uma visita

 

PSV - jan 2023

Recebi uma visita da Sra. Cegueira. Mulher esguia, séria e de poucas palavras. Entrou, sentou-se na beira de uma poltrona da minha sala, girou os olhos pelo ambiente e indagou sem preâmbulos:

-  Quê tens olhado?

- Olho o mundo, os homens e alguns bichos.

- Quê tens visto?

- Alguma dor, alguma alegria.

- Quê pretendes?

- Olhar ainda um pouco mais, e ver melhor.

Ela esboçou um sorriso mínimo, que podia ser de ironia ou de comiseração.

- Não mereces. Podias ter olhado melhor, visto melhor. Mau uso tens feito dos olhos que te dei; merecias perdê-los. Mas, para teu consolo, encontrei hoje muitos que sequer olharam o mundo, os homens, os bichos. E nada viram, ao cabo. Assim, deixo-te ainda um pouco de olhos. Tem juízo, trata de olhar melhor, de ver o que importa.

- Que importa?

A Sra. Cegueira deu um suspiro de desencanto, levantou-se, e saiu com passos silenciosos, sem se despedir.

 

VIZITO

 

Mi akceptis viziton de S-ino Blindo. Svelta, serioza, vortŝparema virino. Ŝi envenis, sidiĝis sur la rando de fotelo en mia vizitĉambro, rapide promenigis la okulojn tra la ĉambro kaj demandis, sen enkondukaj esprimoj:

- Kion vi rigardas?

- Mi rigardas la mondon, la homojn, kaj kelkajn bestojn.

- Kion vi vidas?

- Iom da doloro, iom da ĝojo.

- Kion vi intencas?

- Rigardi ankoraŭ iom pli, kaj pli bone vidi.

Ŝi apenaŭ montris diskretan rideton, kiu povus esti ironia aŭ kompata.

- Vi ne meritas. Vi povus rigardi pli bone, vidi pli bone. Malbonan uzon vi faradas de la okuloj, kiujn mi donis al vi; vi meritus perdi ilin. Sed por via konsolo, mi renkontis hodiaŭ multajn homojn, kiuj eĉ ne rigardis la mondon, la homojn, la bestojn. Kaj fine ili nenion vidis. Do, mi lasas al vi ankoraŭ por iom da tempo okulojn. Estu pli saĝa, klopodu rigardi pli bone, vidi tion, kio gravas.

- Kio gravas?

S-ino Blindo suspiris elreviĝe, stariĝis kaj foriris per silentaj paŝoj, sen adiaŭo.