Minha amiga Lourdes Camelo me presenteou com um livro
curiosíssimo, publicado pela primeira vez em 1976 : “O queijo e os vermes”, de
André Ginzburg (Companhia de Bolso, 13ª reimpressão). O tema é a exaustiva
pesquisa sobre o processo inquisitorial do herege Menocchio, moleiro de Friuli,
na Itália do século 16.
A mim sempre pareceu misteriosa a Santa Inquisição. Nunca
compreendi bem o fundamento histórico e doutrinário da Igreja durante aquele
sombrio período. Este livro me clareou um pouco a ignorância. Não havia
doutrina, havia puro e simples obscurantismo. Importava apenas perseguir e
punir, com base em teologia impenetrável. E o mais curioso: também os hereges
flutuavam em delírios especulativos sobre Deus e as divindades.
Apenas um exemplo das ideias de Menocchio: “(...) tudo
era um caos, isto é, terra, ar, água e fogo juntos, e de todo aquele volume em
movimento se formou uma massa, do mesmo modo como o queijo é feito de leite, e do
qual surgem os vermes, e esses foram os anjos. (...) e entre todos aqueles
anjos estava Deus.”
Aprendi que os interrogatórios inquisitoriais eram apenas
trocas de insensatez religiosa. Aliás, não se tratava de religião, mas de grosseiro
jogo de poder político.
O ponto mais interessante do livro é a busca incansável das
fontes em que Menocchio possa ter buscado suas ideias hereges. Segundo Ginzburg,
foi uma mistura de cultura oral e escrita, uma vez que o moleiro – fato
decisivo e raro, na época – sabia ler e escrever. E do modo todo particular como ele lia. O
historiador busca nos livros da época os indícios de onde ele pode ter
encontrado o fermento para suas ideias transviadas. Estimulado pelos livros,
tentava pensar por conta própria, numa busca labiríntica. Eis o grande pecado
mortal: tentar pensar por si mesmo.
Ginzburg ressalta que o fenômeno só ocorreu em decorrência
da maior de todas as invenções: a imprensa, que colocou livros na mão de um
moleiro de alma simples.
Acabou queimado, claro.
la
inkvizicio kaj la fromaĝo
Mia
amikino Lourdes Camelo donacis al mi tre kuriozan libron, publkikigitan
unuafoje en la jaro 1976: “La fromaĝo kaj la vermoj”, de André Ginzburg
(Eldonejo Companhia de Bolso, 13-a represo). La temo estas la senlaca esplorado
pri inkvizicia procezo pri la herezulo Menocchio, muelisto en Friuli, en
ltalujo, en la 16-a jarcento.
Al mi ĉiam aspektis mistera la Sankta Inkvizicio. Mi neniam bone komprenis la
historian kaj doktrinan fundamenton de la Eklezio dum tiu ombra tempo. Ĉi tiu
libro iom klarigis mian nescion. Ne troviĝis doktrino, sed simpla
obskuro. Gravis nur persekuti kaj puni, surbaze de nepenetrebla teologio.
Kaj plej kurioze: ankaŭ la herezuloj ŝvebadis en spekulativaj deliroj pri Dio
kaj diaĵoj:
Jen
unu sola ekzemplo pri la ideoj de Menocchio: “(...) ĉio estis ĥaoso, tio
estas, tero, aero, akvo kaj fajro kunaj, kaj el tiu tuta amaso moviĝanta
formiĝis maso, same kiel fromaĝo estas farita el lakto, kaj el ĝi ekestas
vermoj, kaj tiuj estis la anĝeloj. (...) kaj inter ĉiuj tiuj anĝeloj estis
Dio.”
Mi
lernis, ke la inkviziciaj demandadoj estis nur interŝanĝo de religia
sensencaĵo. Cetere, ne temis pri religio, sed pri kruda ludo de politika
potenco. La plej interesa punkto en la libro estas la senlaca serĉado pri la
fontoj, kie Menocchio eble trovis siajn herezajn ideojn. Laŭ Ginzburg, tio
estis miksaĵo de parola kaj skriba kulturoj, ĉar la muelisto — fakto decida kaj
tiutempe malofta — scipovis legi kaj skribi. Kaj pri la tute aparta
maniero, kiel li legis. La historiisto serĉis en la tiutempaj libroj indikojn
pri tio, kie li eble trovis la fermenton por siaj devojiĝintaj ideoj. Stimulite
de la libroj, li klopodis pensi per si mem, en labirinta irado. Jen la granda
mortiga peko: klopodi pensi per si mem.
Ginzburg
substrekas, ke tiu fenomeno okazis nur pro la plej granda el ĉiuj inventaĵoj:
la presarto, kiu metis librojn en la manojn de simplanima muelisto.
Kompreneble,
li estis bruligita.
