PSV Ago 2021
O pássaro, calmo, nada
na água que, leve, tremula.
Meu olhar descansa, a cada
lembrança que em mim ondula...
La birdo naĝas trankvile
sur la lago. Akvo tremas.
Kaj rememoroj, flugile,
melankolie min premas...
Por sobre a rosa madura
surge o botão apressado.
Uma vida pouco dura:
quando se vê, é passado.
Super la rozo matura
jam kreskas vigla burĝono.
Nia vivo estas nura
efemera sekundono.
mouco fruto pendente do flexível galho
em vão te agradecem as bocas pelo sumo
mouco céu noturno a luzir prata
embalde te fitam deslumbrados os sombrios olhos
mouco rio que flui eternamente
pouco adianta molhar os pés cansados em teu úmido cristal
mouco pássaro que madruga à fresta da janela
inútil despertar contigo sem teu voo
mouco passo de um homem pela rua
debalde tentar seguir-te a órbita
mouco solitário solo de sopro
na música de um verso inesquecível
de nada vale falar-te
resta ouvir
surda
surda frukto pendanta de fleksebla branĉo
vane buŝoj dankas cin por suko
surda nokta ĉielo arĝente luma
senrezulte cin ravite rigardas ombraj okuloj
surda rivero eterne fluanta
nenion valoras malsekigi lacajn piedojn en cia humida kristalo
surda birdo kiu matenas ĉe breĉo de fenestro
senutile vekiĝi kun ci sen cia flugo
surda paŝo de homo surstrate
ne indas peni sekvi cian orbiton
surda soleca solo de blovinstrumento
en muziko de neforgesebla verso
ne eblas al ci paroli
sufiĉas aŭdi
Há livros que causam tal impacto, que o leitor sente necessidade de organizar seus pensamentos, finda a leitura. Para depois reler. “Olhos d’ Água” é assim; Conceição Evaristo não por acaso ascendeu ao degrau mais alto da literatura brasileira, com sua prosa impactante. Nos quinze contos da coletânea a autora desdenhou da escrita enfeitada e elegante. Tratou de tecê-la com o vigor e aspereza dos sofrimentos humanos: a dor do negro, do pobre, do marginalizado, do excluído, que no entanto nunca deixa de ser gente, com alma como toda gente. A quem só resta orfandade, bandidagem, transgressão, medo, violência, humilhação. E sobretudo com a dor das mães, a quem resta, ao cabo, acender velas junto aos defuntos filhos. Por vezes, chega a ser rude, como cabe:
“O que ele gostava mesmo era de ver o medo, o temor, o pavor nas feições e modos das pessoas. Quanto mais forte o sujeito, melhor. Adorava ver os chefões, os mandachuvas se cagando de medo, feito aquele deputado que ele assaltou um dia. Foi a maior comédia. Ficou na ronda perto da casa do homem. Quando ele chegou e saltou do carro, Davenga se aproximou.
— Pois é, doutor, a vida não tá fácil! Ainda bem que tem homem lá em cima como o senhor defendendo a gente, os pobres. — Era mentira.”
Conceição Evaristo provém de camada discriminada da sociedade brasileira. Através da escrita e do exercício de pensar, construiu para si um lugar de honra nessa mesma sociedade. Sofreu desprezos, até quando se candidatou à Academia Brasileira de Letras. Mas se orgulha, com comovente simplicidade, de abrir caminhos para uma “gente que quer mostrar seu valor”.
Assisti a uma entrevista dela no programa “Roda Viva”, da TV Cultura. Fui correndo atrás de “Olhos d’ Água”, envergonhado de ter perdido tanto tempo. E preciso com urgência ler mais dessa extraordinária brasileira universal.
UNIVERSALA CONCEIÇÃO
Ekzistas libroj, kiuj kaŭzas tian skuon, ke la leganto eksentas la bezonon organizi siajn pensojn, post la legado. Kaj poste li relegos ĝin. “Akvaj Okuloj” estas tia libro; Conceição Evaristo ne hazarde grimpis al plej alta ŝtupo en la brazila literaturo, kun sia frapanta prozo. En la dek kvin rakontoj de la kolekto la aŭtorino spitis ornamitan kaj elegantan verkadon. Ŝi decidis teksi ĝin per vigleco kaj krudeco de la suferoj homaj: la doloro de negroj, de malriĉuloj, de marĝenuloj, de forlasitoj, kiuj tamen estas homoj, kun animo, kiel ĉiuj homoj. Al kiuj restas nur orfeco, banditeco, krimado, timo, perforto, humiliĝo. Kaj precipe la doloro de patrinoj, al kiuj fine koncernas nur bruligi kandelojn apud siaj mortintaj idoj. Foje, ŝi estas kruda, laŭnecese:
“Kio plej plaĉis al li estis vidi la timon, la teruron, la hororon en la mienoj kaj gestoj de homoj. Ju pli forta la ulo, des pli bone. Li amegis vidi, kiam gravuloj, aŭtoritatuloj ekfekas pro timo, kiel okazis al tiu deputito, kiun li rabis, unu tagon. Tio estis vere komika. Li gvatis proksime al la domo de la homo. Kiam li alvenis kaj eliris el la aŭto, Davenga alproksimiĝis.
— Do, doktoro, la vivo ne estas facila! Feliĉe troviĝas homoj tie supre, kiel vi mem, kiuj defendas nin, la malriĉulojn. — Tio estis mensogo.”
Conceição Evaristo devenis de subpremata tavolo de la brazila socio. Per verkado kaj pensado ŝi konstruis al si honorlokon en ĉi tiu sama socio. Ŝi suferis spitadon, eĉ kiam ŝi kandidatiĝis al la Brazila Akademio de Beletro. Sed ŝi fieras, kun kortuŝa simpleco, ke ŝi malfermis vojojn al “homoj, kiuj volas montri sian valoron”.
Mi spektis ŝian intervjuon en la programo “Roda Viva”, de TV Kulturo. Mi rapidis serĉi la libron “Akvaj Okuloj”, hontante, ke mi tiom malfruas. Kaj mi urĝe bezonas legi pli da verkoj de tiu eksterordinara universala brazilanino.
A Previdência Social quer saber se estou vivo. Não deixa de ser uma atenção especial, uma espécie de presente de aniversário. No mês em que se aniversaria, recebe-se o convite simpático para comparecer ao banco e declarar, cheio de orgulho: “Estou vivo!” Não é pouco. Conheço pessoas muito melhores que não vão poder repetir o gesto, este ano. Deus as tenha.
Compreendo que me queiram saber vivo. Há mortos, neste país de surpresas, que continuam, no além, a receber seus proventos, embora nada possam comprar com eles, lá onde descansam, longe dos comércios humanos.
Na sala de espera cheia de idosos, esperei pacientemente pelo meu presente de aniversário. Numa tela iam aparecendo letras e números de senhas, infindáveis. Nos respectivos guichês, cada aniversariante era atendido com a lentidão habitual: 2 minutos para chegar até o guichê, 3 minutos para encontrar os óculos, 4 minutos para achar o documento de identidade, 2 minutos para confirmar o endereço, 4 minutos para narrar algum acontecimento relativo à própria saúde, mais alguns minutos para enviar recomendações aos familiares do atencioso atendente. Enquanto isso, os que esperavam a sua vez davam graças pelo ar condicionado, pela cadeira macia em que foram assentados, pela distração de ver tanta gente a se movimentar, em torno.
Algum velho ranzinza talvez se impacientasse por esperar tanto. Velho tonto! Mal atina que vai voltar para casa, para a monotonia, para a solidão. Aproveitemos!
Eu até gostei. Durante a espera, li um conto de Machado, fiquei sabendo de estranhas manobras na política do Haiti, enviei mensagens a amigos distantes, procurei no dicionário o significado da palavra “magnicídio”. Vivendo e aprendendo. E viva a internet e o celular!
Depois de quase duas horas de espera, fui atendido por uma moça muito atenciosa. Em poucos minutos, ela dedilhou a informação essencial: continuo vivo. Agradeci sensibilizado e enviei muitas recomendações à família da moça.
Voltei à casa, satisfeito, a meditar. Como é feliz o cidadão brasileiro, sempre tão bem atendido nos serviços do Estado. Só faltava mesmo diminuírem um tantinho o volume de impostos.
Mas nada de reclamar. Afinal, estou vivo.
VIVANTA!
La Socia Asekuro volas scii, ĉu mi vivas. Temas certe pri speciala atento, iaspeca naskiĝdata donaco. En la monato de sia naskiĝdato oni ricevas simpatian inviton ĉeesti bankagentejon kaj deklari, fiere: “Mi vivas!” Ne banala afero. Mi konas homojn multe pli valorajn, kiuj ne povos ripeti tiun agon, ĉi-jare. Dio gardu ilin.
Mi komprenas, ke oni volas scii, ĉu mi vivas. Ekzistas mortintoj, en ĉi tiu lando de suprizoj, kiuj plu ricevas sian pension en la transmondo, kvankam ili jam nenion povas aĉeti per ĝi, tie kie ili ripozas, for de la homa komerco.
En la atendhalo plena de maljunuloj, mi pacience atendis mian naskiĝdatan donacon. Sur ekrano sinsekve aperadis literoj kaj ciferoj de atendokartoj, senfine. Antaŭ la koncerna giĉeto, ĉiu datrevenanto estis prizorgata kun la kutima malrapideco: 2 minutoj por atingi la giĉeton, 3 minutoj por trovi la okulvitrojn, 4 minutoj por trovi la identigan dokumenton, 2 minutoj por konfirmi la adreson, 4 minutoj por raporti iun okazaĵon rilate sian sanstaton, plus kelkaj minutoj por sendi salutojn al la familianoj de la afabla oficisto. Dume, la atendantoj dankadis pro la klimatizilo, pro la mola seĝo sur kiun oni sidigis ilin, pro la amuziĝo, ke ili vidas tiom da moviĝantaj homoj, ĉirkaŭe.
Iu malbonhumora maljunulo eble malpacienciĝus, ke li tiom atendadas. Stulta maljunulo! Li ne atentas, ke li revenos al sia hejmo, al monotoneco kaj al soleco. Ni profitu la okazon! Al mi la afero eĉ plaĉis. Dum la atendado, mi legis rakonton de Machado de Assis, mi informiĝis pri strangaj manovroj en la politiko en Haitio, mi sendis mesaĝojn al foraj amikoj, mi serĉis en vortaro la signifon de la vorto “pastiso”. Oni vivas, oni lernas. Kaj vivu interreto kaj poŝtelefono!
Post preskaŭ duhora atendado, min akceptis tre afabla junulino. Dum malmultaj minutoj ŝi klakis esencan informon: mi plu vivas. Mi sentoplene dankis kaj sendis multajn salutojn al la familianoj de la junulino.
Mi revenis hejmen, kontenta, meditante. Kiel feliĉa estas la brazila civitano, ĉiam bonege traktata en la servoj de la Ŝtato. Mankus nur, ke oni iomete malpliigu la kvanton da impostoj.
Sed for la plendado. Nu, mi vivas.
Dia 4 de setembro é o Dia Nacional de Leitura da Polônia. A iniciativa é interessante e já tradicional, naquele país. Nesse dia, toda a população é convidada para a leitura, individual ou coletiva, de trechos de uma obra de importante autor polonês. O autor e o texto escolhidos ficam adrede anunciados, para que nos parques, praças, lares, clubes, salões, restaurantes, bares, transportes públicos, ou quaisquer outros lugares, os poloneses festejem a nação por meio da literatura, por alguns minutos. Já aconteceu de um paraquedista ler o livro enquanto descia ao solo!
A iniciativa tem tido tamanha repercussão que o convite se estendeu a outros países. Mas como é que pessoas de outros países poderiam participar, sem saber polonês? Por meio de traduções, claro. No Brasil, um grupo de Esperantistas, liderados pelo ativista da Língua Internacional Álvaro Motta, do Rio de Janeiro (e descendente de poloneses) resolveu convocar um grupo para leitura da obra do ano, em tradução para o Esperanto. Será por plataforma virtual. Depois, envia-se a gravação para o governo da Polônia, que sempre retribui com simpático cumprimento. Vale pelo bonito sentido simbólico do gesto: fraternidade entre os povos, por meio da arte.
Como seria bom se o povo brasileiro, um dia no ano, se unisse para ler Machado de Assis, José de Alencar ou Guimarães Rosa, para o bem da nação!
UNU TAGON EN ĈIU JARO!
La 4-a de septembro estas Tago de Nacia Legado en Pollando. Tiu iniciato estas interesa kaj jam tradicia, en tiu lando. Tiun tagon, la tuta loĝantaro estas invitita por legado individua aŭ grupa de fragmentoj de verko de iu grava pola aŭtoro. La elektitaj aŭtoro kaj teksto estas anticipe anoncitaj, por ke en parkoj, placoj, hejmoj, kluboj, salonoj, restoracioj, kafejoj, publikaj transportiloj aŭ ĉie ajn, poloj festu la nacion per literaturo, dum kelkaj minutoj. Jam okazis, ke paraŝutisto legis la libron dum li malsuprenvenis sur la grundon!
Tiu iniciato tiel furoris, ke la invito transpasis al aliaj landoj. Sed kiel homoj en aliaj landoj povus partopreni, sen scio de la pola lingvo? Per tradukoj, kompreneble. En Brazilo, grupo da Esperantistoj, sub la gvidado de la aktivisto Álvaro Motta, en Rio de Janeiro (li estas pranepo de poloj) decidis kunigi grupon por legado de la ĉi-jara verko, en traduko al Esperanto. Ĝi okazos per virtuala platformo. Poste, oni sendas la registron al la pola registaro, kaj ĝi ĉiam reagas per simpatia saluto. La afero valoras pro la bela simbola senco de tiu ago: frateco inter popoloj, pere de arto.
Kiel bele estus, se la brazila popolo, unu tagon en ĉiu jaro, unuiĝus por legi Machado de Assis, José de Alencar aŭ Guimarães Rosa, por la bono de la nacio!
em silêncio solene
sob céu de inverno
a árvore grita flores amarelas
uma vez por ano
a árvore fala
em idioma de ouro
breve despencarão as coloridas palavras
no solo das banalidades
e retornará o silêncio
da nua ramagem
que diz a árvore amarela?
talvez ensine as cores do silêncio
flava silento
en solena silento
sub vintra ĉielo
la arbo krias flavajn florojn
unufoje en ĉiu jaro
la arbo parolas
lingvon el oro
baldaŭ falos la koloraj vortoj
sur la grundon de banalaĵoj
kaj revenos la silento
de la nuda branĉaro
kion diras la flava arbo?
eble ĝi instruas la kolorojn de silento
