um livro heróico

 

Acabo de ler “Em agosto nos vemos”, o último livro de Gabriel Garcia Márquez. O grande escritor colombiano o terminou (depois de várias versões corrigidas, como era seu costume), quando já sofria os primeiros sintomas de demência. Afinal, renegou-o radicalmente, e pediu à família que o destruísse.

Os filhos desobedeceram e, dez anos depois de seu falecimento, publicaram o livro, considerando-o importante para a história da literatura e não de todo destituído de valor artístico.

Não se trata de uma obra prima. Não tem o brilho de estilo, as surpresas e a radical originalidade dos grandes livros do autor. São seis capítulos que mal chegam a uma centena de páginas. Relata a história de uma mulher madura que, em todo agosto, visita o túmulo da mãe numa ilha do Caribe – e tem ali encontros estranhos. Uma novela quase melancólica. No entanto, escrita com elegância, bom gosto, fluência e não de todo desprovida de interessantes surpresas e uma fina psicologia. Afinal, lê-se com prazer.

Virada a derradeira página, não se pode deixar de refletir sobre o destino daquela personagem solitária. E, principalmente, sobre a solidão de Gabo, a lutar com sua própria mente que começava a claudicar – no esforço de deixar no mundo mais uma obra de sua luminosa arte que marcou o século 20, na América Latina e no mundo.

 

Heroa libro

 

Mi ĵus finis la legadon de “En aŭgusto ni renkontiĝos”, la lasta libro de Gabriel Garcia Márquez. La granda kolombia verkisto ĝin finis (post pluraj reviziitaj versioj, kiel li kutime faris), kiam li jam suferis la unuajn simptomojn de demenco. Fine, li radikale forneis ĝis, kaj petis la familianojn, ke ĝi estu forĵetita.

La filoj malobeis, kaj dek jarojn post lia forpaso, ili publikigis la libron, konsiderante ĝin grava por la historio de literaturo kaj ne tute sen arta valoro.

Não temas pri ĉefverko. Ĝi ne havas la brilon de stilo, la surprizojn kaj la radikalan originalecon de la grandaj verkoj de tiu aŭtoro. Ĝi. konsistas en ses ĉapitroj, kiuj apenaŭ plenigas cent paĝojn. Ĝi enhavas la historion pri maturaĝa virino, kiu en ĉiu monato aŭgusto vizitas la tombon de sia patrino en kariba insulo — kaj tie renkontas strangajn homojn. Preskaŭ melankolia novelo. Tamen, eleganta, bone  verkita, flua kaj ne tute sen interesaj surprizoj kaj subtila psikologio. Fine, oni legas ĝin kun plezuro. 

Turninte la lastan paĝon, oni ne povas eviti pripensadon pri la destino de tiu soleca rolulino. Kaj ĉefe pri la soleco de Gabo, kiu luktis kontraŭ sia propra menso, kiu komencis lami — en la penado lasi en la mondon umu plian verkon de sia luma arto, kiu signis la 20-an jarcenton, en Latinameriko kaj en la mondo. 

pediram-lhe uma história

 

 

PSV out.2025

 

 

Pediram-lhe uma história.

Procurou em papéis velhos,

na penumbra do poente,

na sombra de antigas dúvidas,

nas palmas das mãos das crianças.

Indagou dos ingênuos passarinhos,

das folhas que caem no final do inverno,

do cão que passa todas as tardes pela sua rua,

da moça  que vende empadinhas às quintas-feiras.

Ninguém lhe propôs uma história

que ele pudesse passar adiante.

Faltavam histórias no mundo...

Ou estaria ele a fenecer  por dentro?

 

Iu petis de li rakonton.

Li serĉis en malnovaj paperoj,

en la duonlumo de sunsubiro,

en la ombro la antikvaj duboj,

sur la manplatoj de infanoj.

Li demandis naivajn birdojn,

la foliojn falantajn en la fino de vintro,

la hundon, kiu ĉiutage pasas sur lia strato,

la junulinon, kiu vendas pasteĉojn ĉiuĵaŭde.

Neniu proponis al li historion,

kiun li povus plu rakonti.

Mankis historioj en la mondo...

Aŭ eble li interne de si velkadis?

criança com celular

 

PSV 09/2025

 

Ganhar um celular antes de completar 13 anos de idade pode significar vida mental prejudicada  no início da idade adulta. Esta conclusão simples e direta foi publicada recentemente. O estudo é da Global Mental Health, entidade internacional de prestígio, dedicada à pesquisa sobre saúde mental no mundo. Foram analisados dados de 2 milhões de pessoas de 163 países, entre 18 e 25 anos de idade. Elas responderam a um amplo questionário que pontua o estado de saúde física, mental e social. Os adultos jovens que tinham ganhado celular antes de completar 13 anos de idade tiveram notas mais baixas em relação à saúde mental. Os sintomas mais destacados foram: ideação suicida, agressividade, desligamento da realidade e alucinações. Foram registradas  também baixa auto-estima e baixa auto-confiança.

Não será preciso fazer alguma coisa a respeito?

 

 

INFANOJ KUN TELEFONO

 

Gajni telefonaparaton antaŭ ol kompletigi la aĝon de 13 jaroj povas damaĝi la mensan sanstaton dum la komenco de la plena aĝo. Ĉi tiu konkludo simpla kaj rekta estis publikigita antaŭ ne longa tempo. La studaĵon faris Tutmonda Mensa Sano (Global Mental Health), prestiĝa organizo celanta esploradon pri mensa sano en la mondo. Oni analizis datumojn de 2 milionoj da homoj el 163 landoj, inter la aĝoj de 18 kaj 25 jaroj. Ili respondis al ampleksa demandaro, kiu poentumas la staton de sano fizika, mensa kaj socia. Junaj plenaĝuloj, kiuj gajnis telefonaparaton antaŭ ol kompletigi la aĝon de 13 jaroj ricevis pli malaltajn poentojn rilate al mensa sano. Plej elstaraj simptomoj estis: pensoj pri memmortigo, agresemo, deligiĝo de la realo kaj halucinoj. Oni registris ankaŭ malpli altajn memestimon kaj memfidon. 

Ĉu ne estus necese fari ion koncerne tion? 

sobre jovens leitores

 

PSV ago 2025

 

 

Um dos números de 2024 d’ O Correio da Unesco foi dedicado à literatura infanto-juvenil. Vale a pena conferir.

Apesar da truculência das telas de telefone, os livros ainda atraem milhões de crianças e adolescentes. Trata-se de uma experiência de outra natureza, muito mais enriquecedora. Ler livros é mergulhar numa dimensão mental bem mais elevada. Como se sabe, o leitor é sempre um coautor.

A maior biblioteca infanto-juvenil do mundo fica em Munique, na Alemanha. Possui 27 mil livros em 24 idiomas, e propõe também exposições, oficinas culturais e palestras.

O mercado de livros para o leitor jovem movimenta milhões de dólares, mundo afora. Também no Brasil, ele mantém certo vigor. Apesar disso, os meios de comunicação continuam a dar pouco espaço a este segmento.

Vamos lembrar: não há melhor presente que um livro. Também num dia de desaniversário.

 

PRI JUNAJ LEGANTOJ

 

Unu el la numeroj de Kuriero de Unesko en 2024 estas dediĉita al porjunulara literaturo. Valoras la penon kontroli.

Malgraŭ la perfortemo de telefonaj ekranoj, libroj ankoraŭ allogas milionojn da infanoj kaj adoleskantoj. Temas pri alispeca sperto, multe pli riĉiga.Legi librojn estas plonĝi en mensan dimension sufiĉe pli altan. Kiel oni scias, leganto estas ĉiam kunaŭtoro.

La plej granda porjunulara biblioteko en la mondo situas en Munkeno, en Germanujo. Ĝi enhavas 27 mil librojn en 24 lingvoj, kaj proponas ankaŭ ekspoziciojn, kulturajn atelierojn kaj prelegojn.

La merkato de libroj por junaj legantoj movas milionojn da dolarojn tra la mondo. Ankaŭ en Brazilo ĝi tenas iom da vigleco. Malgraŭ tio,  amaskomunikiloj daŭre liveras malmultan spacon al ĉi tiu segmento. 

Ni memorigu: ne ekzistas pli bona donaco ol libro. Ankaŭ en nedatrevena tago. 

à beira do lago

 

 

PSV -2024 

 

 

à beira do lago

repousa a calma luz oblíqua do inverno

à beira do lago

velhas árvores vigiam

e sussurram silêncios

à beira do lago

as memórias são úmidas

tímidas modestas respeitosas

à beira do lago

não cabe confissão

desfaz-se o lamento

descabe a dúvida

à beira do lago

não é preciso saber

 

à beira da vida

 

 

ĉe lago

ripozas la trankvila oblikva lumo de vintro

ĉe lago

maljunaj arboj gardostaras

kaj murmuras silentojn

ĉe lago

rememoroj estas humidaj

timemaj modestaj respektemaj

ĉe lago

ne indas konfesoj

malfariĝas lamento

malkonvenas dubo

ĉe lago

ne estas necese scii

 

ĉe la vivo

 

a corda bamba

 

 

PSV ago2025

 

 

Segundo dados de 2024, recentemente divulgados, o Brasil saiu de novo do “mapa da fome” da ONU. Significa que menos de 2,5 % da população permanece sem alimento suficiente. A notícia é boa, mas dá o que pensar.

Primeiro. Significa que restam milhões de brasileiros famélicos, a compor esses 2,5%. Mais que toda a população do Uruguai, por exemplo.

Segundo. Há que se atentar para a expressão “de novo”. Significa que, depois de décadas ocupando lugar vergonhoso no referido mapa, nosso país finalmente tinha saído dele, há alguns anos – e depois voltou! Agora saiu de novo. Estamos portanto na corda bamba dos tais 2,5%.

Estar dentro ou fora do tenebroso mapa não é fruto do acaso. É resultado de ações sociais que dependem dos governantes. Cuidar dos famintos não é de esquerda nem de direita, mas de decência. Nem um só brasileiro deveria passar fome. Fome não tem ideologia. 

 

 

La akrobata ŝnuro

 

Laŭ datumoj el 2024, ĵus disponigitaj, Brazilo denove eliris el la “mapo de malsato” de U.N.. Tio signifas, ke malpli ol 2,5% el la loĝantaro plu restas sen sufiĉe da manĝo.  La informo estas bona, sed pensiga. 

Unue. Tio signifas, ke plu restas milionoj da nalsatantaj brazilanoj, kiuj konsistigas tiujn 2,5%. Pli ol la tuta loĝantaro de Urugvajo, ekzemple. 

Due. Oni atentu pri la esprimo “denove”. Ĝi signifas, ke post jardekoj, dum kiuj ni okupis hontigan lokon en la menciita mapo, fine nia lando estis elirinta  el ĝi, antaŭ kelkaj jaroj — kaj poste revenis! Nun ni denove eliris. Ni do troviĝas sur la akrobata ŝnuro de tiuj 2,5%.

Troviĝi en aŭ ekster la terura mapo ne estas frukto de hazardo. Ĝi estas rezulto de sociaj agoj, kiuj dependas de registaroj. Zorgi pri malsatantoj ne estas afero de dekstruloj aŭ de maldekstruloj, sed de deco. Eĉ ne unu brazilano devus malsati. Malsato ne havas ideologion.  

o retorno

 

 

PSV jul 2025

 

 

Muitos anos depois, voltou à praça.

O chão era outro, mais civilizado,

as luzes, brilhantes e muito brancas.

As pessoas voltavam para casa, para encerrar o dia.

Não era sábado, em que os jovens

passeassem em busca de olhares.

A banca de jornal já não vendia jornal,

os bancos de cimento já não tinham anúncios

de um ingênuo comércio de outrora.

Não havia engraxates a propor brilho aos pés.

Não soava a música alegre dos alto-falantes

e os carros passavam quase sem ruído.

Não se vendia algodão doce na esquina,

nem frapê na leiteria.

A praça era outra.

Só perduravam ele e a velha estátua,

no centro do largo.

Ambos atônitos.

 

 

la reveno

 

Post multaj jaroj, li revenis al la placo.

La pavimo estis nun alia, pli civilizita,

la lumoj brilaj kaj tre blankaj.

La homoj revenadis hejmen, por fini la tagon.

Ne estis sabato, kiam gejunuloj

promenis, serĉe de rigardoj.

La ĵurnalbudo jam ne vendis ĵurnalojn,

la cementaj benkoj jam ne surhavis anoncojn

pri ia naiva iama komerco.

Ne troviĝis ŝuciristoj proponantaj helon al piedoj.

Laŭtparoliloj ne sonigis gajan muzikon

kaj aŭtomobiloj preterpasis preskaŭ senbrue.

Ne estis vendistoj de koton-dolĉaĵoj,

nek laktofrostaĵo en la laktovendejo.

Tiu estis alia placo.

Restis nur li kaj la malnova statuo,

en la mezo de la placo.

Ambaŭ perpleksaj.

jacarés cariocas

 

 

PSV jul 2025

 

 

O Rio é de fato uma cidade surpreendente. Praias, montanhas e florestas deslumbram e atraem todos os olhares para longe da miséria social, ali ao lado...

Quase não se fala, mas em plena área urbana se encontram até... jacarés! Não, não estou falando de certos políticos, falo dos simpáticos répteis da família dos crocodilos, que vivem placidamente, pertinho de um dos bairros mais ricos da cidade. Quer conferir?

Pois vá de metrô até a estação Jardim Oceânico, na Barra da Tijuca. A 100 metros dali está a Lagoa da Barra, que contém nove ilhas, entre as quais a Ilha da Gigóia, um lugar muito pitoresco, com ruelas arborizadas e silenciosas. Como a lagoa não é muito grande, formam-se entre as ilhas canais, onde se pode passear de barco. Tudo muito seguro e tranquilo. Num recanto, bordejado por vegetação exuberante e mangue, encontram-se os tais jacarés, quietos, estendidos ao sol. Ao lado de um deles, numerosos filhotes, bem adaptados ao calor carioca. Cidade maravilhosa!...

Em tempo, aprendi no passeio que está registrado nos dicionários o vocábulo “aligátor”, assim mesmo, com acento no “á”. Plural: “aligátores”. E mais curioso, o vocábulo, em inglês, “alligator” veio do espanhol “el lagarto”.

https://www.youtube.com/watch?v=PjPSZBORT94

 

aligatoroj en Rio

 

Rio-de-Ĵanejro estas efektive surpriza urbo. Plaĝoj, montaroj kaj arbaroj ravas kaj allogas ĉies rigardojn for de la socia mizero, kuŝanta proksime...

Oni preskaŭ ne mencias, ke en tute urba areo, troviĝas eĉ... aligatoroj! Ne mi ne aludas al iuj politikistoj, sed al la simpatiaj reptilioj el la familio de krokodiloj, kiuj pace vivas proksime al unu el la plej riĉaj kvartaloj en la urbo. Ĉu vi emas kontroli?

Nu, iru per metroo ĝis la stacio “Jardim Oceânico”, en la kvartalo Barra da Tijuca. Cent metrojn for de tie troviĝas la Lago de Barra, kiu enhavas naŭ insulojn, inter ili la Insulon Ĵigoja, tre pitoreskan lokon, kun arboriĉaj, silentaj stratetoj. Ĉar la lago ne estas tre granda, tial formiĝas inter la insuloj kanaloj, kie oni povas promeni per motorbarkoj. Ĉio tre sekura kaj trankvila. Sur unu punkto, kun marĝenoj el foliriĉa arbaro kaj marĉo, troviĝas la aligatoroj, kvietaj, kuŝantaj sub la suno. Apud unu el ili, multenombraj idoj, bone adaptitaj al la varmo de Rio. Mirinda urbo!...

Cetere, pro tiu promeno, mi lernis, ke registriĝis en portugallingvaj vortaroj la vorto “aligátor”, kun supersignita “á”. Plurale: “aligátores”. Kaj plej kurioze, tiu vorto, en la angla lingvo, “alligator”, devenis el la hispana “el lagarto”.

 https://www.youtube.com/watch?v=PjPSZBORT94

Qual dos dois tem mais valor?

 

PSV jul 2025

 

 

 

 

Qual dos dois tem mais valor,

entre o erro e o acerto?

O acerto é sempre agradável,

mas erro exige conserto.

 

O acerto afirma o sabido,

mas não se sai do lugar;

erro traz aprendizado,

se se sabe aproveitar.

 

Tão bom quanto já saber

- sabedoria do povo! -

é de engano cometido

conquistar um saber novo. 

 

 

Kio estas pli valora:

misfaro aŭ ĝusta faro?

Ĝusto estas ĉiam plaĉa,

sed mison sekvu riparo.

 

Tio, kion oni scias,

alportas nenion novan;

misfaro povas instrui

kapon lertan, lernopovan.

 

Laŭ antikva tradicio,

miso estas avantaĝa,

se per misfaro farita

oni fariĝas pli saĝa.

 

o pichador e a preposição

 

 

 PSV jun2025

Caminhar pelas ruas da cidade tem suas surpresas. Passando sob um viaduto, dei com uma pichação em grandes letras negras, sobre uma das colunas que o sustentam:

 

Queria

mudar com

você, não

por você

 

Não consegui passar indiferente. Demorei um pouco a atinar com o que me atraiu, naquele doce poeminha de rua. A eterna  ilusão da mudança? As letras grandes e angulosas, como quem grita? A veleidade do verbo no pretérito imperfeito?

Fiquei a imaginar o gesto-spray do pichador que “desejaria” mudar, e mudar junto. Ousado visionário!

Só então percebi que meu encanto fora causado pelo cuidado com que, sonhador,  ele desenhou suas preposições. Ambas muito bem postas, a serviço de uma ideia romântica. E mais: o requinte de interpor uma vírgula – num tempo em que já não se valoriza a pontuação.

Não há dúvida: anda por aí, pelas mesmas ruas que palmilho, um poeta.

 

 

La murstrekisto kaj la prepozicio

 

Piedirado laŭ la stratoj de la urbo donas siajn surprizojn. Pasante sub viadukto, jen mi ekvidis murskribaĵon per grandaj nigraj literoj, sur unu el la kolonoj, kiu ĝin subtenas:

 

Mi volus

ŝanĝiĝi kun

vi, ne

pro vi

 

Mi ne sukcesis preterpasi indiferenta. Mi bezonis iom da tempo por kompreni, kio min allogis, en tiu dolĉa strata poemeto.  Ĉu la eterna iluzio de ŝanĝiĝo? Ĉu la grandaj, angulecaj literoj kvazaŭ kriantaj? Ĉu la malforta volo de la verbo en la kondicionalo?

Mi longe imagadis la ŝpruc-geston de la murstrekisto, kiu “dezirus” ŝanĝiĝi, kaj kune. Aŭdaca viziulo!

Subite mi perceptis, ke mian raviĝon kaŭzis la zorgemo, per kiu, revema, li desegnis siajn prepoziciojn. Ambaŭ tute ĝuste almetitajn, je la servo de ideo romantika. Kaj plie: li rafinite intermetis komon — en tempo, kiam oni jam ne atentas pri interpunkcio.

Ne estas ia dubo: vagadas laŭ la samaj stratoj, kie mi piediras, poeto.