MENTIRA E INVERDADE

Sempre achei que a palavra “inverdade” era um eufemismo tolo, um disfarce para a mentira deslavada que não ousa dizer seu nome. Hoje não acho mais.

Há situações em que a verdade não cabe, não encontra lugar. Não falo apenas da mentira piedosa, que se presta a um bem maior que a própria elocução da verdade. Todos sabemos: através delas, muitos pacientes terminais ouviram de médicos compassivos palavras de alento, e expiraram com a possível dose de paliação.

                Falo da resposta inviável, quando a pergunta é indevida. Perguntas que indagam sobre questões de foro íntimo ou de direito intuitivo, portanto exclusivas de cada indivíduo, por vezes não podem ser feitas, sem que se torne impossível a resposta verdadeira. Foi o que permitiu que alguns judeus fossem salvos dos nazistas, em suas buscas insanas, à sombra do Holocausto. Alguém poderia em sã consciência condenar tal inverdade? O fato é que, nestes casos – e são frequentes, na vida – o erro e a falta de ética estão na pergunta, não na resposta.

Em outras palavras, há perguntas que não se tem o direito de fazer. Diante delas, o outro adquire por consequência o direito à inverdade. Isso é muito diferente da mentira. Esta tem a conotação do engodo, da fraude, do ludíbrio. Muitas vezes a omissão se mostra inviável e a inverdade pode ser a única reação possível, de defesa, diante da crueldade.

O exame cuidadoso das palavras nos ajuda a vislumbrar um pouco da alma humana.

MENSOGO KAJ NEVERAĴO

Mi ĉiam opiniis, ke la vorto ´neveraĵo´ estas stulta eŭfemismo, ia aliigo de mensogo senhonta, kiu ne aŭdacas eldiri sian nomon. Nuntempe, mi jam ne opinias tiel.

Ekzistas situacioj, en kiuj ne estas loko por vero, ĝi ne enteniĝas. Mi ne parolas nur pri la kompatema mensogo, kiu servas pli altan bonon ol la eldiro de la vero mem. Ni ĉiuj scias: per tio, multaj neresanigeblaj pacientoj aŭskultis de kompatemaj kuracistoj vortojn de komforto, kaj forpasis kun la ebla dozo da dolormildigo.

Mi parolas pri la neebla respondo, kiam la demando estas netaŭga. Demandoj, kiuj esploras aferojn intimajn aŭ intuicie rajtajn, do ekskluzivajn de ĉiu individuo, foje ne estas fareblaj, sen tio, ke vereca respondo estu neebla. Precize tio estis la kaŭzo, ke kelkaj judoj estis savitaj de nazioj, dum ĉi tiuj freneze serĉadis ilin, en la ombro de Holokaŭsto. Ĉu iu povus en sia plena konscienco kondamni tian neveraĵon? Fakto estas, ke en tiaj okazoj – kaj ili estas oftaj en la vivo – misaĵo kaj manko de etiko staras en la demando, ne en la respondo.

Alivorte, ekzistas demandoj, kiuj ne rajtas fariĝi. Fronte al ili, la aliulo alprenas sekve la rajton al neveraĵo. Tio estas tute malsama ol mensogo. Ĉi tiu havas la nuancon de trompo, de falso, de malrespekto. Ofte manko de respondo montriĝas neebla, kaj neveraĵo povas esti la sola ebla reago, por sindefendo, antaŭ kruelaĵo.

Zorga ekzamenado de vortoj helpas nin iom duonvidi en la homa animo.