ESCRITOS DA UTOPIA

Tenho livros esquecidos nas prateleiras, esperando na fila interminável para serem lidos. Por estes dias encontrei um desses desprezados, velhinho, amarelado, que já nem sei onde adquiri. Olhando a data da primeira edição, fiquei animado: 1915. Cem anos! Chegou a hora dele.

Arrependi-me de ter demorado tanto. É um original em Esperanto de título “Nova Sento” – “Um Novo Sentimento” que se percorre com muito gosto. O autor, o inglês H.B. Hyams, assinou com o curioso pseudônimo “Tagulo”, que em tradução literal significa “Indivíduo do dia”.  Trata-se de uma ingênua contribuição à literatura de utopia. Contém o relato de um terráqueo que, após uma quase trombada do nosso planeta com um outro corpo celeste desgovernado, acorda em Marte, em meio a uma sociedade de seres mentalmente mais elevados, de vida harmônica, vegan, espiritualizada, de crença reencarnacionista (supostamente por influência das ideias teosóficas do autor) e socialista. É claro que o autor não se põe na escala da realidade, mas da assumida utopia, e é daí que gostei do livro: faz pensar nessa curioso ramo da literatura que há milênios fascina a humanidade, às voltas com a pergunta que muitos de nós nos fazemos, em algum momento: como seria um mundo melhor? se dependesse de mim, como funcionaria a sociedade?

Que ninguém se atreva a muxoxear diante da pergunta, sob pena de ofender a memória de Platão que, quatro séculos antes de Cristo, se ocupou em transcrever diálogos de Sócrates em “A República”.  Antiga descrição de uma sociedade sob os ideais da justiça, ainda que com escravos e desprezo à mulher.

Pelo correr dos séculos, muita gente boa se ocupou da questão. Não cabe aqui qualquer pretensão de completude, mas apenas de citar alguns que marcaram época. Curiosamente, fica o destaque para os ingleses, que se tornaram quase especialistas no assunto. No século 16, Tomas Morus, nascido em Londres, cunhou o termo “Utopia” (“lugar que não existe”) para denominar a ilha em que funcionaria sua sociedade ideal. Por se recusar a participar de um julgamento espúrio, foi decapitado, por ordem do rei. Mas não faz mal, depois foi canonizado.

Ingleses foram também Aldous Huxley (“Admirável Mundo Novo”, de 1932; “A Ilha”, de 1962), Wells (“Utopia Moderna”, de 1905) e George Orwell (“1984”, de 1949). Este último fica classificado como “distopia”, uma espécie de utopia às avessas, em que se denuncia o perigo que correm as sociedades  sob regimes totalitários, de permanecer sob os olhos de “Big Brothers” que esquadrinham cada milímetro da vida privada de todos os cidadãos. Um horror só superado por nosso “Big Brother” moderno, televisivo, milionário.

A literatura original em Esperanto tem em seus quadros outra brilhante contribuição à literatura de utopia. Trata-se da obra prima “Vojaĝo al Kazohinio” (“Viagem a Kazohinio”), do húngaro Sándor Sathmari, que a escreveu, ao que tudo indica, simultaneamente em húngaro e em Esperanto. Inspirado nas “Viagens de Gulliver” (também literatura inglesa, de autoria do irlandês Jonathan Swift), descreve ironicamente duas sociedades: uma tecnologicamente adiantada mas desumanizada, outra demasiado humana mas passional, belicosa, incoerente.

Reluto muito em terminar estas modestas considerações com uma alusão à conhecida obra “Nosso Lar”, do Espírito André Luiz, sob psicografia de Chico Xavier. Seria nossa brasileiríssima contribuição à literatura de utopia? Para os espíritas, trata-se de relato da mais pura realidade a nos aguardar após a morte – portanto muito longe da utopia. Os descrentes não se furtam ao muxoxo. Resta o consolo do tempo que a todos nos mostrará quem tem razão.

Enquanto isso, os homens continuam a imaginar a sociedade ideal. Tarefa que nunca termina. Mas de vez em quando não custa perguntar, em paralelo, como seria possível viver melhor, cada um de nós, com o que temos por hoje.

VERKOJ PRI UTOPIO

Mi havas forgesitajn librojn surbrete, kiuj atendas en senfina vico, ke mi legu ilin. Antaŭ kelkaj tagoj mi trovis unu el tiuj forgesitoj, malnovan, flavetan, pri kiu mi jam ne memoras, kie mi aĉetis ĝin. Mi rigardis la daton de la unua eldono, mi entuziasmiĝis: 1915. Cent jaroj! Jen nun estas ĝia vico.

Mi pentis, ke mi tiom prokrastis. Ĝi estas originalaĵo en Esperanto, sub la titolo “Nova Sento”, kiun oni tralegas kun granda plezuro. La aŭtoro, la anglo H.B. Hyams, subskribis ĝin per la kurioza kromnomo “Tagulo”, kiun oni povas kompreni kiel “ulo de la tago”. Temas pri naiva kontribuo al utopio-literaturo. Ĝi enhavas la raporton de terano, kiu post preskaŭa karambolo de nia planedo kontraŭ alia misvojiĝinta ĉiela planedo, vekiĝas sur Marso, meze de socio konsistanta el estuloj mense superaj, vivantaj harmonie, vegane, spiritece, kredantaj pri reenkarniĝo (supozeble pro influo de teozofiaj ideoj de la aŭtoro) kaj socialisme. Kompreneble, la aŭtoro ne sin tenas je skalo de realeco, sed de plenkonscia utopio, kaj jen pro tio al mi plaĉis la verko: ĝi pensigas pri tiu kurioza branĉo de  literaturo, kiu de jarmiloj ravas la homaron, kiu ĉiam konsideras demandon de ni ĉiuj faratan, iam kaj iam: kia estus ia mondo pli bona? se tio dependus de mi, kiel funkcius la socio?

Neniu aŭdacu fajfi fronte al tiu demando, se li ne emas ofendi la memoron de Platono, kiu, kvar jarcentojn antaŭ la Kristo, okupis sin pri transskribado de dialogoj de Sokrato, en “La Respubliko”. Temas pri antikva priskribo pri ia socio sub la idealoj de justeco, eĉ se kun sklavoj kaj kun spitado al virinoj.

Laŭ la pasado de la jarcentoj, multaj indaj homoj okupis sin pri tiu afero. Ne temas ĉi tie pri ia pretendo pri kompleteco, sed nur pri menciado de kelkaj el tiuj, kiuj estas epokfaraj. Kurioze, elstaras angloj, kiuj fariĝis preskaŭ fakuloj pri tiu temo. En la 16-a jarcento, Tomas Morus, naskita en Londono, ekuzis la vorton “Utopio” (“neekzistanta loko”) por nomi la insulon, kie funkciis lia ideala socio. Rifuzinte partopreni maljustan juĝon, oni senkapigis lin pro ordono de la reĝo. Sed ne gravas, oni kanonigis lin.

Anglaj estis ankaŭ Aldous Huxley (“Brava Nova Mondo”, 1932; “La Insulo”, 1962), Wells (“Moderna Utopio”, 1905) kaj George Orwell (“1984”, 1949). Ĉi tiun lastan oni klasas kiel “distopion”, nome iaspeca inversita utopio, per kiu li montras la riskon de socioj sub totalismaj reĝimoj, ke oni restu sub la rigardado de “Big Brother” (“Granda Frato”), kiu kontrolas ĉiun milimetron el la privata vivo de ĉiuj civitanoj. Teruraĵo, kiun superas nur nia televida “Big Brother”, moderna, milionula.

La originala literaturo en Esperanto enhavas alian brilan kontribuon al utopio-literaturo. Temas pri la ĉefverko “Vojaĝo al Kazohinio”, de la hungaro Sándor Sathmari, kiu verkis ĝin laŭŝajne en la hungara lingvo kaj en Esperanto, samtempe.. Li inspiriĝis je la “Vojaĝoj de Gulivero” (denove angla literaturo, de la irlandano Jonathan Swift), kiu ironie priskribas du sociojn: unu teknike evoluinta sed nehomeca, alia tro homeca sed pasiema, militema, senkohera.

Mi multe hezitas fini ĉi tiujn modestajn konsiderojn per aludo al la konata verko “Nia Hejmo”, kies aŭtoro estas Spirito Andreo Ludoviko, mediume skribita de Chico Xavier. Ĉu ĝi estus nia tute brazila kontribuo al utopio-literaturo? Laŭ spiritistoj, temas pri raporto plej reala pri tio, kio nin atendas post la morto – do tute for de utopio. Nekredantoj ne evitas malŝatan spitadon. Restas la konsolo de la tempo, kiu al ni ĉiuj montros, kiu pravas.

Dume, la homoj plu imagas idealan socion. Tasko senfina. Sed de tempo al tempo indas demandi, paralele, kiel estus eble, ke ĉiu el ni vivu pli bone, per tio kion ni havas nun.