A ORIGEM DA DEMOCRACIA

                  Democracia é um  sistema imperfeito. Muito imperfeito. Churchill assegurou que era o pior – desde que se excluíssem todos os outros. Sim, pois as alternativas são a ditadura e as oligarquias.

                  A ideia surgiu em Atenas, cinco séculos antes de Cristo. Sendo tão antiga, por que não se aperfeiçoou ainda o bastante?

                  Tudo começou com Sólon, poeta, estadista e legista que, em nome da liberdade de expressão e da dignidade humana, iniciou reformas no sistema de tirania, então vigente. Seguiu-se Clístenes (irmão de Hipócrates), o “Pai da Democracia”, que consolidou as regras:

                  - A assembleia popular (“Eclésia”), com cidadãos de todas as regiões (“demos”) do estado, decidiam sobre tudo, diretamente. Todos tinham direito a voz e voto, independente de instrução ou posses.

                  - A “bulé” era um conselho de 500 homens eleitos por sorteio, e funcionava como um executivo da assembleia, convocando-a e fazendo eventos públicos. Tinham mandato de um ano, sem direito a reeleição.

                  - Os “estrategos” eram altos funcionários do estado, também com mandato de um anos, sem reeleição.

                  - Não havia juízes ou advogados. A assembleia julgava diretamente os acusados de qualquer crime, e estes próprios se defendiam.

                  - Diante de um crime que pudesse ameaçar o sistema, o acusado era condenado ao “ostracismo” – exílio por dez anos.

                  Nem todos aprovavam a ideia. Platão era frontalmente contra, considerando absurdo que o voto de um ignorante valesse o mesmo que o de um sábio. Aristóteles opinava que a democracia só poderia funcionar sobre uma base aristocrática.

                  Em pouco tempo sobreveio a Guerra do Peloponeso, Atenas foi derrotada por Esparta e a democracia saiu de cena. Em Roma se tentou algo parecido, mas o sistema resultou uma mistura de democracia com oligarquia. O senado era a maior autoridade, as assembleias populares existiam, mas os votos dos ricos valiam mais...

                  A democracia caiu então em longo esquecimento, só retomada a ideia por ocasião das revoluções americana e francesa, no século 18. Ambas resultaram da despótica exploração do povo pela aristocracia. Quanto à francesa, resultou um documento que ficou na História:  Declaração dos Direitos do Homem e do Cidadão. No entanto, sabemos quantas cabeças rolaram, aleatoriamente. Seguiu-se o caos econômico, campo aberto para a advento de Napoleão Bonaparte. Restabelecia-se a monarquia...

                  Enquanto isso, a democracia, retomada lentamente nos séculos seguintes, aguarda amadurecimento e aperfeiçoamento. Em sua forma direta, ou na mais recente, representativa, carece de muita melhora.

                  Só há um caminho: educar o cidadão.

LA ORIGINO DE DEMOKRATIO

“Demokratio estas la plej malbona politika reĝimo,

se oni ne konsideras ĉiujn aliajn jam elprovitajn.” (W. Churchill)

Oni ofte parolas pri la virtoj de demokratio. Ni tamen konsideru unu aserton, pri kiu supozeble neniu dubas: demokratiaj reĝimoj en la mondo estas tre malperferfektaj, interalie ĉar la homaro dum tre mallonga tempo praktikis ĝin. Dum plej longaj periodoj, la homoj estis regitaj per monarkiaj aŭ oligarĥiaj reĝimoj, kaj ĝis nun ankoraŭ en multaj landoj ne troviĝas demokratio. Temas do pri nepre perfektigenda maniero regi popolojn. Por kompreni tion, ni devas koni la komencon de tiu kurioza ideo.

La tuta historio komenciĝis en la klasika urbo Ateno, ĉirkaŭ la jaro 590 a.K.. Ĝis tiam regadis tiranoj. La poeto, ŝtatestro kaj leĝodonanto Solono enkondukis do reformojn surbaze de la ideo pri libereco de esprimado kaj homa digno. Tiujn reformojn pliprofundigis Klisteno     frato de Hipokrato, alnomata la “patro de demokratio”. La intenco estis, ke la homajn sociojn devus regi kaj administri la popolo mem. Oni dividis la urbon en regionojn (“demojn”) kaj ĉiuj  homoj el ĉiuj regionoj devus alterne partopreni en asembleo (“eklezio”), kiu rekte decidis pri la aferoj de la komunumo. Ekzistis konsilantaro (“buleo”) konsistanta el kvincent viroj elektitaj per lotumo,  ankaŭ  tiuj  kun mandato de unu jaro. Ĉiuj egale rajtis paroli kaj voĉdoni, sendepende de sia financa situacio aŭ instruiteco. Estis elektitaj ankaŭ plej altaj oficistoj de la ŝtato, la “strategoj”, kiuj oficis dum unu jaro kaj ne rajtis reelektiĝi. Aliaj publikaj postenoj estis okupitaj per lotumo. Ili opiniis, ke elektado per “hazardo” estis la plej justa metodo. La “buleo” organizis publikajn eventojn kaj kunvokis la popolan asembleon, kaj funkciis kiel speco de “ekzekutivo” de la asembleo.

Ne ekzistis tie juĝistoj. Kiam okazis ofendoj, sakrilegio, kontraŭkonstituciaj agoj kaj aliaj krimoj, juĝis homoj elektitaj hazarde inter tiuj, kiuj sin prezentis kiel kandidatoj. Akuzitoj mem sin defendis, sen la helpo de advokatoj. Se iu homo estis konsiderata kiel danĝera al la funkciado de la sistemo, oni kondamnis lin al “ostracismo”, nome al ekzilo dum 10 jaroj.

Do, la atena demokratio estis radikale “rekta”. Popolanoj rekte decidis siajn aferojn. Tamen, eksterlandanoj, virinoj kaj sklavoj ne rajtis partopreni. Oni kalkulas, ke fakte nur 10 procentoj el la atenanoj efektive partoprenis en tiu sistemo. 

Ne ĉiuj antikvaj  pensuloj aprobis la ideon pri la tiama demokratio. Platono (428-348 a.K.), ekzemple, konsideris ĝin fuŝaĵo, ĉar la opinioj de malkleruloj superis tiujn de plej saĝaj civitanoj. Aristotelo (384-322 a.K.) opiniis, ke demokratia sistemo nur povus funkcii surbaze de aristokratia principo.

Kiam Ateno estis venkita de Sparto en la milito de Peloponezo (kiu daŭris 30 jarojn), en la 4-a jarcento a.K., la ideo pri demokratio falis en forgeson dum longa tempo.

En Romo oni alprenis parton de tiuj principoj, sed tie miksiĝis demokratio kaj oligarĥio. Oni konsideris, ke la plej alta aŭtoritateco apartenas al la senato, kiu konsistis el alte indaj romanoj, plej ofte magistratoj. La vorto respubliko devenas de la la latina esprimo “res publica”. Ekzistis ankaŭ tiam popolaj asembleoj, kiuj havis sian povon kaj diskutis pri politikaj aferoj kaj decidoj. Ĉiuj romaj civitanoj povis partopreni kaj voĉdoni. Tamen, pli riĉaj homoj ĉiam havis pli da influo kaj potenco en la decidoj. 

Post la falo de la romia imperio, la termino “demokratio” estis preskaŭ tute forgesita. Ĝi reaperis nur en la 18-a jarcento, okaze de du epokfaraj revolucioj en la okcidenta mondo: la Usona Revolucio (1776) kaj la Franca Revolucio (1789).

En la usona, Georgo Vaŝingtono gvidis la popolon al sendependiĝo disde Britujo, laŭ la idealoj de iluminismo, reage al la despota altrudo de impostoj.

En la franca, same inspirita de iluminismo, oni faligis la monarkion kaj proklamis la Deklaron de Homaj kaj Civitanaj Rajtoj. Okazis tamen, nome de tiu “demokratio”, multaj ekzekutoj kaj malordo. Kiam tio grave atingis la ekonomian staton de la lando, Napoleono Bonaparto alprenis la povon kaj komenciĝis... nova tempo de monarkio!

                  La modernaj demokratiaj reĝimoj ne estas rektaj, kiel la atena, sed “reprezentaj“: la popolo elektas siajn reprezentantojn. Tamen, ĉiam okazas multaj nuligitaj voĉdonoj aŭ sindetenoj, pro seniluziiĝo flanke de civitanoj, aŭ pro tio, ke ili ne sentas sin digne reprezentataj flanke de la kandidatoj.

Estas do necese plibonigi la demokration. Por tio ekzistas unu sola vojo - eduki la popolon.