"TODA ALMA LIVRE É IMPERATRIZ"

PSV - Jan. 2019

No romance “Esaú e Jacó”, Machado de Assis destila sutilezas e ironias. Numa cena memorável, a heroína Flora vai ao baile da Ilha Fiscal, no ocaso do império.  Melancólica e pensativa, expressa certa inveja da imperatriz, que podia, quando bem o quisesse, dispensar toda a gente e fruir sua solidão, contemplando o mar noturno.  Nesse momento, o cínico Conselheiro Aires se aproxima e diz:

- Toda alma livre é imperatriz.

Segue-se um comentário quase sarcástico a propósito da solenidade da frase. No espírito do leitor, permanece no entanto o que ela tem de sério e acaso de verdade.

Trata-se de imperar, desejo de quase toda gente. Como alguns dias depois a referida imperatriz perderia o trono, por força de um golpe militar, fica explícita a fragilidade de seu império. Frágeis são todos os impérios deste mundo. A se aspirar ao único império inabalável, há que buscá-lo na fortaleza da alma.  Ali, guardado pelas sentinelas da liberdade interior, é possível preservá-lo de qualquer golpe.

Resta saber o que é liberdade e como conquistá-la. Será apenas o poder de usufruir da solidão e contemplar o oceano? Poder tudo que se deseje, ao sabor dos caprichos?

Fica ao leitor de Machado a indagação.

Flora era livre para escolher um dos gêmeos para marido; estavam a seus pés. Enamorada de ambos igualmente, não conseguia fazer a escolha. Como o asno de Buridan, não era livre para tanto.

A metáfora machadiana não fica no amor dos jovens. Serve ainda para a escolha política de uma nação: manter a monarquia ou proclamar a república? De novo, dois gêmeos e um dilema. Afinal, diz Machado, muda-se a política como se muda a roupa - a pele é sempre a mesma.

Vale a pena reler “Esaú e Jacó”. Para pessoas e países de hoje.

“ĈIU LIBERA ANIMO ESTAS IMPERIESTRINO”

En la romano “Esav kaj Jakob”, Machado de Assis* distilas subtilaĵojn kaj ironiaĵojn.  En memorinda sceno, la heroino Flora venas al balo sur la Insulo de Fisko, en la krepusko de la imperio.  Melankolia kaj pensema, ŝi esprimas certan envion pri la imperiestrino, kiu povis, kiam ajn ŝi tion volis, forigi ĉiujn homojn kaj ĝui sian solecon , kontemplante la noktan maron. Tiumomente, la cinika Konsilisto Aires alproksimiĝas kaj diras: 

- Ĉiu libera animo estas imperiestrino.

Sekvas komento preskaŭ sarkasma koncerne la solenecon de tiu frazo. En la spirito de la leganto, restas tamen tio, kion ĝi havas seriozan kaj nepre veran. Temas pri imperiado, nome deziro de preskaŭ ĉiu homo. Ĉar post kelkaj tagoj la menciita imperiestrino perdis sian tronon, pro la forto de militista renverso, jen klara estas la malforteco de ŝia imperio. Malfortaj estas ĉiuj imperioj en ĉi tiu mondo.  Se oni celas la solan neskueblan imperion, necesas serĉi ĝin en la forto de la animo. Tie, gardita de la gardistoj de la interna libereco, estas eble ŝirmi ĝin kontraŭ ia ajn renverso.

Mankas scii, kio estas libereco kaj kiel konkeri ĝin. Ĉu ĝi estas nur la povo ĝui solecon kaj kontempli la oceanon? Ĉu la povo fari ĉion, kion oni deziras, laŭ siaj kapricoj? Restas al la leganto la demando.

Flora estis libera por elekti unu el la ĝemeloj kiel edzon; ili staris ĉe ŝiaj piedoj. Enamiĝinta egale al ambaŭ, ŝi ne sukcesis elekti. Kiel la azeno de Buridan, ŝi ne estis sufiĉe libera por tio.

La metaforo de Machado ne limiĝas al la amo de gejunuloj. Ĝi taŭgas ankaŭ por la politika elekto de nacio: ĉu konservi monarkion aŭ proklami respublikon? Denove, du ĝemeloj kaj unu dilemo. Fine, Machado diras, oni ŝanĝas la politikon kiel oni ŝanĝas la veston - la haŭto plu estas la sama.

Valoras la penon relegi “Esav kaj Jakob”. Por hodiaŭaj  homoj kaj landoj.

*Machado de Assis (elp. maŝado de asis), 1839-1908. Elstara brazila verkisto.